Læknablaðið - 15.06.2013, Blaðsíða 46

Pistlar frá formönnum sérgreinafélaga og
undirdeilda Læknafélags íslands og Reykjavíkur
Brjósthols- og hjarta-
skurðlækningar á íslandi
Fyrstu brjóstholsaðgerðir á íslandi voru
gerðar vegna berkla og fólust í blásn-
ingum og svonefndum plomberingum
þar sem lofti eða paraffinolíu var komið
fyrir utan fleiðruhols til að fella saman
undirliggjandi lunga svo berklaholur
(cavernur) gætu frekar gróið. Svonefndar
höggningar Guðmundar Karls Péturssonar
á Akureyrarspítala í kringum 1955, en þá
voru fjarlægð rif svo undirliggjandi lunga
mundi falla saman, voru einnig gerðar í
sama tilgangi.
Mikil breyting varð hins vegar á
lungnaaðgerðum er Hjalti Þórarinsson hóf
störf á Landspítalanum um 1957, en hann
var fyrsti eiginlegi lungnaskurðlæknirinn
á íslandi. Þá var hægt að gera aðgerðir
beint á lungum vegna berkla, æxlisvaxtar
og annarra sjúkdóma. Enda var þá komin
til svæfingatækni sem bauð upp á slíkt.
Hann gerði einnig fyrstu aðgerðina vegna
Ductus Botalli 1962 og markaði því upp-
haf hjartaskurðlækninga án hjarta- og
lungnavélar á íslandi. Síðan voru nokkrar
slíkar aðgerðir gerðar, einkum er Grétar
Ólafsson hóf störf á Landspítalanum
1970. Guðmundur Bjarnason gerði einnig
allmargar Ductus og lungnaaðgerðir á
börnum á þessum tíma. Lungnaaðgerðum
fjölgaði verulega, einkum eftir að Hörður
Alfreðsson og Kristinn Jóhannsson bætt-
ust í hópinn. Þá gerði Jón G. Hallgrímsson
lungnaaðgerðir á Landspítala en Gunnar
Gunnlaugsson á Borgarspítala.
Fyrsta opna hjartaaðgerðin með
hjarta- og lungnavél var gerð af John
Gibbon í Philadelphia 1953 og var þá
um að ræða lokun á atrial septal defect, en
síðan fór slíkum aðgerðum fjölgandi. Um
svipað leyti gerði Craaford sína fyrstu
opnu hjartaaðgerð í Stokkhólmi. René
G. Favaloro gerði síðan fyrstu eiginlegu
kransæðahjáveituaðgerðina með bláæða-
græðlingum í Chicago 1968.
Hérlendis hafði í allmörg ár farið fram
vaxandi umræða um þörfina á slíkum
aðgerðum á íslandi, en hjartasjúklingar
höfðu á þeim tíma verið sendir úr landi til
aðgerða, einkum til Englands eða Banda-
ríkjanna. Var mjög umdeilt, einkum á
pólitískum vettvangi, hvort slíkt væri
raunhæft í jafn litlu þjóðfélagi en varð
síðan úr að láta það gerast.
Opnar hjartaaðgerðir með hjarta- og
lungnavél hófust þann 14. júní 1986 er
undirritaður gerði fyrstu aðgerðina á
Landspítalanum. Þetta olli algerum
straumhvörfum í meðferð þessara sjúk-
linga. Fáeinir sjúklingar voru sendir áfram
utan fyrstu tvö til þrjú árin en síðan voru
nánast allar aðgerðirnar gerðar hér heima.
Síðan Bjarni Torfason bættist í hópinn hafa
einnig flestar hjartaaðgerðir á börnum
verið gerðar hérlendis en þær eru um 40
á ári.
Fjöldi aðgerða jókst hratt og urðu þær
flestar 270 árið 1994. Fyrstu aðgerðirnar
voru einkum kransæðaaðgerðir en mjög
fljótlega var farið að gera aðrar aðgerðir
og fyrstu ósæðarlokuskiptin voru gerð
í september 1987. Með fjölgandi krans-
æðavíkkunum fækkaði aðgerðunum og
1999 urðu þær fæstar eða 174. Þetta var
sama þróun og annars staðar í vestrænum
löndum. Aðgerðunum fjölgaði síðan aftur
og hafa verið 200-250 á ári og flestar 274
árið 2008. Meðalaldur sjúklinganna hefur
einnig hækkað úr rúmlega sextugu upp
í tæplega sjötugt. Þetta er orðið veikara
fólk en var í upphafi og aukningin liggur
mikið í fjölgun lokuaðgerða hjá eldri
aldurshópi, aðgerðum vegna ósæðargúla,
ósæðarflysjana (dissectiona), hjartaþels-
bólgu (endocardita) o.fl. Gangráðs- og
bjargráðsaðgerðir eru yfir 300 á ári.
Lungnaaðgerðum hefur einnig fjölgað í
um 100 aðgerðir á ári og eru allar tegundir
aðgerða gerðar á lungum. Öll greiningar-
tækni við lungnasjúkdóma hefur batnað
stórlega með tilkomu betri CT-tækni auk
PET-skanna. Einnig eru nú nánast allar
loftbrjóstaðgerðir og töluvert af öðrum
Þórarinn
Arnórsson
formaður Félags brjóst-
hols- og hjartaskurðlækna
lungnaaðgerðum gerðar með speglunar-
tækni, sem er verulegur ábati fyrir sjúk-
lingana.
Félag brjósthols- og hjartaskurðlækna
var stofnað 16. nóvember 1989 til undir-
búnings norrænu þingi brjósthols- og
hjartaskurðlækna sem haldið var hérlendis
1990. Síðan hafa verið haldin norræn þing
1996 og 2006 sem öll hafa verið mjög vel
sótt og fengið góðar undirtektir. Það næsta
er áætlað 2016.
Nú eru að verða kynslóðaskipti í þeim
hópi sem staðið hefur að þessari starfsemi
hér heima, enda liðin 27 ár frá fyrstu opnu
hjartaaðgerðinni og allir elstu skurðlækn-
arnir hættir eða að hætta störfum. í stað-
inn eru komnir fjórir nýir menn: Gunnar
Mýrdal, Tómas Guðbjartsson, Tómas
Kristjánsson og Arnar Geirsson.
Við þeim blasa verkefni af ýmsu tagi,
enda framþróun í þessari grein skurð-
lækninga með eindæmum víðtæk og hröð
og framtíðin afar spennandi. í dag er verið
að gera aðgerðir sem tæpast nokkrum
hefði dottið í hug að gera fyrir 20 árum
þar sem allri stuðningsmeðferð við sjúk-
lingana hefur fleygt gífurlega fram, bæði
skurðtæknilega og eins sérhæfðri svæf-
inga- og gjörgæslumeðferð, sem hefur oft
verið stór hluti þess að gera hlutina mögu-
lega. Enda þykir vart tiltökumál í dag að
gera viðamiklar aðgerðir á nýfæddum
börnum, jafnvel fyrirburum og fólki sem
komið er vel yfir áttrætt.
Vonandi sér Landspítalinn sér hag í því
að skapa þær aðstæður sem nauðsynlegar
eru til að framtíð hjartaskurðlækninga á
íslandi geti orðið farsæl áfram, enda hafa
þessar aðgerðir skapað mikla framþróun í
svæfingu og gjörgæslumeðferð og breytt
þannig öllu skurðsviði Landspítalans.
318 LÆKNAblaðið 2013/99