Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2006, Page 6

INNGANGUR RITSTJÓRA
á stundum ekki einungis þótt móðgun \dð fegurðarskyn fólks heldur jafn-
vel verið fordæmd sem birtingarmynd siðferðilegrar hnigmmar og ógn-
un við grunngildi samfélagsins. Fræg er sýning sem formaður mennta-
málaráðs, Jónas Jónsson frá Hriflu, efndi til í Alþingishúsinu og síðar í
búðarglugga við Aðalstræti í Reykjavík árið 1942 á verkum nokkurra ís-
lenskra myndlistarmanna. Sýningin átti að vera listamönnunum til háð-
ungar og öðrum til varnaðar um yfirvofandi hnignun og niðurlægingu
listarinnar. Eins bent var á í umræðunum um háðungarsýninguna og um
sýningu ráðsins á fyrirmyndarverkum sem fylgdi í kjölfar hennar, kallað-
ist tiltækið á við sýningu sem þýskir nasistar stóðu fyrir í Múnchen árið
1937, Entartete Kunst, en á henni var framúrstefnulist tengd úrkynjun
mannkyns og siðferðilegri afturför. Sýmng menntamálaráðs vitnar um
sams konar hugmynd um tengsl listar og samfélags; ótta ráðamanna við
að „klessuverkin“ væru vitnisburður um hnignun og þau gætu haft lam-
andi áhrif á siðferðisþrek þjóðarinnar ef þeim „ógæfusömu mönnum“
sem sköpuðu slík verk leyfðist að vaða uppi.3
A síðustu áratugum hefur skapast hefð fyrir því að tengja hinar ýmsu
róttæku listastefnur 20. aldar sem einkennst hafa af tilraunamennsku við
hugtakið avant-garde eða fJamúrstefnu. Hugtakið virðist bera með sér að
þarna sé á ferðinni eitthvað sem brýtur upp samtíma sinn, fer fram úr
honum um leið og það skilgreinir hann. Þegar þallað er um framúrstefh-
una í sögulegu samhengi kallar hugtakið því fram áhugaverð álitamál
sem hafa skírskotun út fyrir efnislega umfjöllun um hreyfingarnar. Um-
ræðan um stöðu nýframúrstefhu eftirstríðsáranna gagnvart hinni sögu-
legu framúrstefhu frá fyrri hluta aldarinnar setur til að mynda fram
fræðilegar spurningar sem sagnfræðingar ekki síður en listfræðingar og
bókmenntafræðingar hafa áhuga á að leita svara við.
Er hægt að vera afturhaldssamur framúrstefnumaður? Er til ný fram-
úrstefna/nýframúrstefna? Byggist framúrstefna ávallt á því að hópur
listamanna taki sig saman og vinni í anda yfirlýsingar? Hver eru tengsl
framúrstefnu við módernisma og póstmódernisma? Hver eru tengsl
framúrstefnu og stjórnmála? Er „framúrstefna“ nothæf þýðing á „avant-
garde“ hugtakinu? Er til íslensk framúrstefha? Og hvað er framúrstefha?
Þessar spurningar eru meðal þeirra sem velt er upp í þessu hefti Ritsbis.
Greinarnar bera það allar með sér að hugtakið „framúrstefha" er alls eklo
3 Bjöm Th. Björnsson, Islensk myndlist á 19. og 20. óld. Drög að sögulegu yfirliti II,
Reykjavík: Helgafell, 1963, bls. 210.
4