Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2006, Síða 48

ÁSTRÁÐUR EYSTEINSSON
VIII
Eins og umræða síðastliðinna áratuga bendir til eram við hér kornin inn
á mikið fenjasvæði sem ekki er hægt að gera nægilega grein fyrir túð þetta
tækifæri.33 Frá hefðbundnu sjónarmiði getur virst fráleitt að tala um
áhrifaleysi (,,Folgenlosigkeit“) þegar list er annars vegar. List er gjarnan
talin búa yfir verðmætum sem ekki verði metin til fjár og helst rnegi líkja
við ást eða frelsi eða líftórana sjálfa. Margir álíta list það afl sem hafi
mótað þá meir en flest annað. En þótt reynt sé að líta burt frá slíku gildis-
mati, þá er ekki einleikið að gera ráð fyrir fjarlægð milli listar og annarr-
ar lífsiðju (samræmist þetta reynslu okkar af listaverkum?) og á hinn bóg-
inn vaknar sú spurning hvort raunveralega sé eftirsóknarvert að þetta bil
verði þurrkað út (er þessi fjarlægð ekki einmitt nauðsynleg til að við sjá-
um lífsiðjuna skýrari augum en ella?).
Nú má færa þau rök fyrir tilvist og virkni þessarar „fjarlægðar“ að til-
teknir áhrifamenn sjái gjarnan um að skilgreina list eftir ýmsum leiðum
og það verk felist m.a. í því að vita eða segja hvað sé ekki list. Það er ná-
kvæmlega þarna sem sumir framúrstefnumenn láta til skarar skríða. Einn
kunnasti listgjörningur síðustu aldar átti sér stað þegar áðurnefhdur
Duchamp setti ósköp venjulega hlandskál á myndlistarsýningu árið 1917,
gaf gripnum heitið Gosbrunnur og kvittaði á hann listamannsnafnið „R.
Mutt“. Þetta var auðvitað skandall en jafnframt gott dæmi um hvernig
framúrstefnan tekur listina og liststofhunina fyrir í verkum sínum. Du-
champ var ekki endilega að segja að kasta mætti tilteknum líkamsvessa á
alla þá „æðri“ list sem sýnd er í merkilegum söfhum og galleríum. Hann
bregður á leik og hann ögrar, en öðrum þræði eru skilaboðin fremur þau
að hvað sem er geti verið list eða skoðast sem list; samhengið, sjónar-
hornið og hugsunarhátturinn skipti miklu máli í því sambandi - og þar
með kannski allt viðhorf okkar til umhverfisins, jafht hlutheimsins sem
mannsins. Þar með eyðir hann í sjálfu sér ekki bilinu milli listar og ann-
arrar iðju; ef til vill sýnir hann einmitt hversu kvikt það bil er þegar að er
gáð. Og hann særir liststofhunina ekki djúpu sári; saga þessarar hland-
skálar hefur raunar sannað orð Burgers um vægi liststofhunarinnar, því
skálin þessi hefur fengið sína endurlausn og er orðin „dýrgripur“ með
33 Flestir sem á síðustu áratugum hafa fjallað um ffamúrstefhu hafa rætt kenningar
Búrgers; sjálfur hef ég gert það í bókinni The Concept ofModernism, Ithaca og Lond-
on: Cornell University Press, 1990, einkum bls. 163-179.
46