Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2006, Blaðsíða 176

HALLDÓR BJÖRN RLINÓLFSSON
ekki satt? - og verður kampakátur sá sem lætur aldrei góma sig
í einveru og SOKNUÐI - O mín morgunstund - augu - og
hræsnari - sem fyrirlítur mig svo mnilega! - ... og verður
kampakátur sá sem finnur aumar sjónhverfingar algildra
þykjustu-teikna - Það er eðli þeirra að vera táknsæir.15
Niðurlacr
O
Af því sem hér hefur verið nefht má sjá að framúrstefnan í vestrænni list
og yfirlýsingar hennar voru allt annað en samstæðar raddir með skýra
stefnuskrá. Svo \drðist sem örvæntmgarfullar tilraunir til að firrna sér, eða
ávinna sér, stað í hörðum heimi nútímans hafi beinlínis neytt listamemr
til að hópa sig saman undir ýmsum formerkjum og gefa út yfirlýsingar
um fyrirætlanir sínar. Hóparnir vöruðu mislengi og súrrealisminn er ein-
stakur hvað varðar samheldni, langturandi áhrif og skipulag. Fútúrism-
inn gliðnaði hins vegar skjótt eftir dauða Boccionis. Hápunkti sínuni sem
listræn framúrstefha náði hreyfingin eflaust þegar þeir Giacomo Balla og
15 Jacques Vaché, Lettres de gueire, bls. 16-18. Það er athyglisvert hve vænan skarnmt
af gagnrýnisgallinu skáldið Guillaume Apollinaire þarf að þola í þessu stutta sendi-
bréfi. Það er augljóst að hartn fór mjög í taugarnar á Jacques Vaché. Apolhnaire var
þó óskoraður boðberi evrópskrar framúrstefnu allt til ótímabærs dauðadags - í nóv-
ember 1918 - af völdum spænsku veikinnar. I augum Vachés var hann þó alltof listó
og þess vegna óþolandi. Þó kastaði fiTSt tólfunum, seint í júnímánuði 1917, við
frumsýningu á leikverki Apollinaires, Bijóst Tíresíasar - Les Mamelles de Tirésias.
Vaché, sem að sögn Bretons hafði mælt sér mót við hann til að vera viðstaddur
frumsýninguna, mætti í breskum einkennisbúningi. Allt gekk á afturfótunum og
sýningunni seinkaði um tvo tíma. Ahorfendur voru æstir og hrópuðu niður fyrsta
þátt leikritsins. Breton játaði löngu síðar, í bréfi til leikskáldsins Ohtúers Piquers, að
leikverkið, sem oft er nefnt í sömu andrá og súrrealisminn - heitið mun Apollinaire
hafa fundið upp og notað þar í fýrsta sinn - hafi valdið öllum viðstöddum miklum
vonbrigðum sökum lélegs leiks, misheppnaðra, kúbískra búninga og texta sem var
sundurstunginn af upphöfnu og úreltu orðfæri. En ekki vissi Breton f\Tr til en Vaché
var kominn niður á sviðið í enska einkennisbúningnum sínum og hótaði að skjóta á
áhorfendur með skammbyssu.
Tilvitnunin „... GOTT HJÁ TOGRATH AÐ DREPA LJÓÐSKÁLDIÐ!" er
sömuleiðis árás á Apollinaire og smásögu hans Myrta Ijóðskáldið - Le poéte assassine'
- en þar lætur ástralskur kraftaverkamaður, Horace Tograth, ofsækja ljóðskáldin
þegar hann kemst til áhrifa. Þessi menningarfjandsamlegi fantur, sem hverjtmi
sómakærum lesanda var ætlað að taka afstöðu gegn, varð hetja í augum Vaché fyrir
ofstopa hans gagnvart listamönnum. Breton segir að þetta sumar hafi sér skilist að
himinn og haf aðgreindu stílrænar hugm\Tidir Vachés og Apollinaires.
174