Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2006, Blaðsíða 236

PETER BURGER
ekki ætlað að fordæma merminguna - slík hugsun er skilningi hans á
varðveisluhlutverki gagnrýninnar algjörlega framandi, hami lætur öllu
heldur í ljós þá skoðun að hingað til hafi verið goldið fyrir menninguna
með þjáningum þeirra sem hún útilokaði (eins og menn \dta var rnenn-
ing Grikkja þrælahaldsmenning). \dtaskuld réttlætir fegurð verkanna
ekki þær þjáningar sem þau eiga tilvist sína að þakka; á hiim bóginn geta
menn ekki leyft sér að hafiia verkinu, sem er eini ytnisburðurinn um
þessa þjáningu. Jafnvel þótt mikilvægt sé að draga fram þá undirokun
sem býr í miklum hstaverkum (drottnunaráruna), er einnig nauðsynlegt
að smætta þau ekki niður í hana. Tihaunir til að Kta framhjá þverstæð-
unum í þróunarsögu listarinnar með því að tefla siðaboðskap í hstmn
gegn „sjálfstæðri“ hst missa marks, vegna þess að þær sniðganga í senn
frelsunarþátt hinnar „sjálfstæðu“ listar og afturhaldssama hhð siðaboð-
skaparins. Horkheimer og Adorno hafa rétt fyrir sér andspænis slíkrnn
ódíalektískum viðhorfum þegar þeir fiillyrða, í Díalektík upplýsingarinn-
ar, að siðmenningarferlið feh ávallt í sér undirokun.
Þessum ólíku, nýlegu nálgunarleiðum, sem ædað er að skýra uppruna
sjálfstæðrar listar, var ekki att hverri gegn annarri hér að framan til að
kveða þær í kútinn. Eg lít þvert á móti svo á að þær séu afar mikilvægar.
Agreiningsamðin sýna þó greinilega þær hættur sem felast í söguheim-
spekilegum tilgátum. Fræði sem byggja á grunni efnishyggjunnar ættu,
öðrum fremur, að vera hér á varðbergi. I þessu felst ekki krafa um að
menn gefi sig „efhiviðnum“ á vald í blindni, heldm' málsvörn fyrir raun-
tækri rannsóknaraðferð [þ. Empirie\ sem byggir á kennilegum gnmni.
Aðferðin beinist að rannsóknarvanda sem að mínu mati hefur ekki eim
verið settur fram á skýran hátt í þeim meimingarffæðum sem byggja á
grunni efhishyggju, hvað þá að hann hafi verið leystur: hvernig getmn
við hagað spmningum okkar þannig að rannsóknin geti mmið úr hinmn
sögulega efnhdð niðmstöðm sem ekki liggja þegar fyrir á sviði keiming-
arinnar? A meðan þessari spurningu er ekki varpað fram er ávallt hætt við
að menningarfræðin sveiflist á milli slæmra alhæfinga og slæmra raun-
dæma. Þegar litið er til vanda sjálfstæðisins er nauðsynlegt að spyrja
hvort og þá hvernig tveir þættir þess (aðgreining listar frá lífsháttum og
hulan sem brugðið er )dir þjóðfélagsleg skilyrði þessa ferlis, t.a.m. í snill-
ingsdýrkuninni) fléttast saman. Hægast væri að rekja aðgreiningu hins
fagurfræðilega frá lífsháttum með hliðsjón af þróun fagurfræðilegra hug-
234