Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2006, Page 250

PETER BURGER
innar í borgaralegn samfélagi: að einstaklingurinn sé skapari listaverksins.
Aðföng [ready mades\ Duchamps eru ekki listaverk heldur birtingarmt'nd-
ir. Merking ögrunarinnar verður ekki greind í heild forms og inntaks í
þeim stöku muLnum sem Duchamp áletrar, heldur aðeins í andstæðu hins
þöldaframleidda viðfangs annars vegar og áletrunar og hstasýningar hins
vegar. Ogrun af þessu tagi er augljóslega ekki hægt að endurtaka út í hið
óendanlega. Ogrunin er háð því sem hún beinist gegn, í þessu tilfelli hug-
mjmdinni um að emstaklingurinn sé hugvera listrænnar sköpunar. Þegar
gengist hefur verið við þ\i að áletraður flöskustandur sé mmiur er eigi
heima á safni verður ögrunin innantóm, hún umhverfist í andstæðu sína.
Þegar hstamaður áletrar ofnrör og setur það upp á sýrúngu nú til dags for-
dæmir hann alls ekki listamarkaðinn, heldur gengst hm á hann; hann upp-
rætir ekld hugmtmdina um sköpunargáfu einstaldingsins heldur staðfestir
hana. Orsökin er sú að framúrstefimnni mistókst það ætlunanurk að upp-
hefja hstina. Frá þeim tíma hefur verið hægt að líta á andóf sögulegu
framúrstefiiunnar gegn listastofhuninni sein list og þar með verður andóf
nýframúrstefhunnar ósannferðugt. Tilkalhð til andófs er orðið óraunhæft
og því verður ekki lengur við haldið. Þetta er ástæða þess að verk nýffam-
úrstefnunnar virka oft á áhorfandann eins og listrænir nytjamunir.39
A sama hátt og framúrstefnan hafhar hugk\u einstaklingsbundinnar
framleiðslu hafnar hún hugkví einstaklingsbtmdiima viðtaka. Viðbrögð
sýningargesta sem æsa sig }dir ögrunum á uppákomum dada, en þau ná
allt frá hrópum og köllum til handalögmába, eru ótvírætt félagslegs eðlis.
Engu að síður er hér um að ræða viðbrögð, svar við ögrun sem á undan
fer. Skýr mörk eru á milli framleiðanda og viðtakanda, burtséð frá þvd
hversu virkan þátt sýningargestirnir taka. Upphaíhingin á andhverfu-
tengslum framleiðanda og viðtakanda er röklegur þáttur í því ætlunar-
verki að upphefja listina sem svið rofið úr tengslum \dð lífshætti. Það er
engin tilviljun að bæði leiðbeiningar Tzaras um gerð dadaísks ljóðs og
tilsögn Bretons um ritun ósjálfráðra texta minna á uppskriftir.40 I þessu
39 Dæmi um nýframúrstefnuleg verk á súði myndlistar má finna í sýningarbæklingn-
um Sammlung Cremer. Europaische Avantgarde 1950-1970, ritstj. G. Adriani, Túb-
ingen, 1973. Um vanda nýframúrsteínunnar, sjá einnig 3. kafla, 1. hluta í þessu riti.
(Hér vísar Burger í fýrsta hluta kaflans „Das avantgardistische Kunstwerk", sem ber
heitið „Zur Problematik der Werkkategorie“, bls. 76-80. Þýð.)
'w Tristan Tzara, „Pour faire un Poéme dadaíste", Lampisteries précédées des sept mani-
festes dada, útgáfustaðar ekki getið, 1963, bls. 64. André Breton, ,^'Ianifeste du sur-
réalisme [1924]“, Manifestes du suire'alisme, París, 1963, bls. 42 ogáfram. (Sjá einnig
248