Þjóðlíf - 01.05.1987, Síða 37

stuðningsmanna Jóhanns kenndu „flokks-
eigendum“ og „Moggaklíku“ um ósigur Jó-
hanns og fylktu sér síðar um Albert Guð-
mundsson sem um þetta leyti gerðist helsti
talsmaður „utangarðsaflanna" í Sjálfstæðis-
flokknum í Reykjavík. Milli Jóhanns og Al-
berts var mikil vinátta meðan Jóhann var
formaður flokksins, fram til 1973, en einnig
eftir að Jóhann veiktist og hætti í stjórnmál-
um. Albert heimsótti t.d. Jóhann reglulega
á sjúkrabeðið.
Tortryggin forysta. Geir varð formaður
á eftir Jóhanni og Gunnar varaformaður.
Ekki verður með sanni sagt að milli þeirra
tveggja hafi ríkt vinátta og traust: nær sanni
er að segja að milli Gunnars og margra
forystumanna flokksins, þ.á.m. Geirs Hall-
grímssonar, en ekki Alberts, hafi ríkt gagn-
kvæm tortryggni. Sú tortryggni átti rætur að
rekja allt frá því að Gunnar gekk gegn sam-
þykktum flokksins og neitaði að styðja sr.
Bjarna Jónsson í forsetakosningunum 1952.
Gunnar fylgdi þá tengdaföður sínum, Ás-
geiri Ásgeirssyni, sem náði kjöri.
Ut á við varð samt ekki mikið vart við
sundrungu innan flokksins eftir kosningarn-
ar 1971. Flokkurinn hafði að vísu tapað
nokkru fylgi, fékk 36.2 prósent í stað 37.5
prósent. En miðað við allar aðstæður var
þetta ekki slæmur árangur. Vinstri stjórn
tók við völdum undir forsæti Ólafs Jóhann-
essonar. Fljótlega tók að hrikta í stjórnar-
samstarfinu og vorið 1974 splundraðist ríkis-
stjórnin og þing var rofið. Sjálfstæðisflokk-
urinn vann einn sinn mesta kosningasigur
fyrr og síðar í kosningunum 1974, bætti við
sig fimm prósentum atkvæða og fjórum
þingmönnum. Slagorð flokksins fyrir kosn-
ingarnar, „Varist vinstri slysin“, hitti í mark
~ enn hafði það sannast, að sögn forystu-
manna flokksins, að án hans yrði landinu
ekki stjórnað. Flokkurinn myndaði síðan
stjórn með Framsókn og Geir varð forsætis-
ráðherra.
Enginn einn forystumanna flokksins naut
oskoraðs trausts allra forystumanna. Gunn-
ar og Geir sátu í öndvegi — og tortryggðu
hvor annan. Því var það að ný regla var
tekin upp við val á ráðherrum flokksins. í
stað þess að formaðurinn geri tillögu um
ráðherraefni var nú kosið án tillagna í þing-
flokknum. Ráðherrar urðu auk Geirs,
INNLEND STJÓRNMÁL
Gunnar Thoroddsen, Matthíás Á. Mathies-
en og Matthías Bjarnason. Geir neyddist til
að deila forystu flokksins með öðrum, ekki
síst Gunnari, sem jafnframt varaformenn-
skunni varð formaður þingflokksins. Ýmsir
aðilar fóru nú með hið æðsta vald í flokkn-
um: forysta flokksins var kjörin á lands-
fundi, frambjóðendur voru valdir í prófkjör-
um en þingflokkurinn kaus ráðherra.
Klofningur í aðsigi. Dæmið gekk upp —
um stund. Síðan riðu áföllin yfir hvert af
öðru.
Mikill kosningaósigur og fall meirihlutans
í Reykjavík 1978; einstrengingsleg og
klaufaleg kosningabarátta („Leiftursókn-
in“) og sérframboð á Suðurlandi (Eggert
Haukdal) og Norðurlandi eystra (Jón Sól-
nes) í kosningunum 1979; stjórnarmyndun
Gunnars Thoroddsen 1980 og sérframboð á
Vestfjörðum 1983 (Sigurlaug Bjarnadóttir).
Flokkurinn klofnaði að vísu aldrei form-
lega á þessu tímabili. Sprungurnar voru hins
vegar víða. Forystan var orðin ósamstæðari
og veikari; samheldni innan flokksins frem-
ur lítil og ítök flokksins í þjóðlífinu fóru
minnkandi. Hinir ýmsu aðilar í flokknum
tóku nú misvísandi ákvarðanir: Geir var
endurkjörinn formaður 1981 en hrapaði árið
eftir niður í 7. sæti listans í Reykjavík í
prófkjöri. Pálmi Jónsson og Friðjón Þórðar-
son urðu ráðherrar í ríkisstjórn Gunnars.
Það hafði þó síst neikvæð áhrif á framgang
þeirra innan flokksins. Eftir fall stjórnarinn-
ar unnu þeir glæsilega prófkjörssigra og
urðu efstir á lista flokksins í sínum kjördæm-
um. Á Suðurlandi var Eggert Haukdal í
þriðja sætinu.
í framboði fyrir Sjálfstæðisflokkinn 1983
voru semsagt bæði stjórnarsinnar og stjórn-
arandstæðingar. Sumir þingmenn sem tóku
þátt í prófkjörum flokksins voru meira að
segja látnir gjalda þess í prófkjöri að hafa
fylgt flokkssamþykktum um andstöðu gegn
ríkisstjórn Gunnars Thoroddsen. Þannig
hafði Pálmi Jónsson í Norðurlandi vestra
forgöngu um að Jón Asbergsson varaþing-
maður og bæjarfulltrúi á Sauðárkróki féll í
prófkjöri úr 3. í 6. sæti (hann hætti síðan
afskiptum af stjórnmálum, flutti til Reykja-
víkur og gerðist forstjóri hjá Hagkaupum).
Á Vesturlandi var Jósef Porgeirsson þing-
maður, annar stjórnarandstæðingur sem
fékk á baukinn, neyddur til að gefa ekki
kost á sér í prófkjöri flokksins - í stað hans
kom Valdimar Indriðason, náinn samstarfs-
maður Friðjóns Þórðarsonar. Inga Jóna
Pórðardóttir, sem af mörgum var talin send í
prófkjör á Vesturlandi til höfuðs Friðjóni,
hlaut lítið fylgi. Pálmi og Friðjón héldu því
ekki aðeins sínum sætum; þeir hreinsuðu
líka til í flokknum sem hafði ályktað gegn
þeim! Og meira að segja er mjög sennilegt
að Pálmi verði ráðherra í næstu ríkisstjórn
sem Sjálfsstæðisflokkurinn á aðild að.
Ríkisstjórn Gunnars fór frá vorið 1983
eftir að hafa setið heilan vetur án þing-
meirihluta. Vígstaða Sjálfstæðisflokksins
virtist nokkuð góð; flokkurinn endurheimti
meirihlutann í Reykjavík og gekk sameinað-
ur til þingkosninga, bætti við sig ríflega
Styrkur Alberts
ALBERT Guðniundsson hefur frá árinu
1977 tekið þátt í prófkjörum fyrir þingkosn-
ingar lijá Sjálfstæðisflokknum. Brautar-
gengi lians hefur verið mikið, eins og sjá
má á meðfylgjandi töflum. Stuðningur við
hann var einnig umtalsverður í forsetakosn-
ingunum 1980. Til glöggvunar skal þess
getið, að árið 1979 er Albert í 2. sæti í
prófkjöri en þá hafði reglum prófkjörs ver-
ið breytt þannig að númerað var í sæti í stað
þess að heildaratkvæðamagn væri látið
ráða um sætisröðun. Árið 1977 hafði for-
maður flokksins, Geir Hallgrímsson, lent í
2. sæti í prófkjöri, en með þessu móti náði
hann 1. sætinu. í prófkjörinu 1982 varekki
númerað í sæti fremur en áður og náði þá
Albert 1. sætinu. Formaður flokksins lenti
liins vegar í 7. sæti.
Prófkjör 1977
1. Albert Guðmundsson, 75.7% atkvæða
2. Geir Hallgrímsson, 71.4% atkvæða
Prófkjör 1979
1. Geir Hallgrímsson, 68.9% í sæti
2. Albert Guðmundsson, 67.5% í sæti
Prófkjör 1982
1. Albert Guðmundsson, 73.9% atkvæða
2. Friðrik Sophusson, 69.5% atkvæða
Prófkjör 1986
1. Albert Guðmundsson, 38.1% í sæti
2. Friðrik Sophusson, 34.8% í sæti
Forsetakosningar 1980
Albert Guðmundsson hlaut 19.8% at-
kvæða á landsvísu. Mest fylgi hafði hann í
Reykjavík eða 24.6% gildra atkvæða í því
kjördæmi. Næstmest var fylgi hans á
Reykjanesi, 22.3%. í öðrum kjördæmum
hlaut hann: Vesturland 14.5%, Vestfirðir
9.9%, Norðurland vestra 14.2%, Norður-
land eystra 10.9%, Austurland 9.8% og
Suðurland 20.9% gildra atkvæða.
L
37