Þjóðlíf - 01.05.1987, Qupperneq 39

INNLEND STJÓRNMÁL
■ Geir Hallgrímsson: Keppti vift formann
flokksins, Jóhann Hafstein, í prófkjöri 1970
og varft í 1. sæti.
Dauði nýfrjálshyggjunnar. Vafalítið
hefur Borgaraflokkurinn þarna fundið
snöggan blett á forystu Sjálfstæðisflokksins.
Nú er augljóst að nýfrjálshyggjan hefur
runnið sitt skeið á enda í íslenskum stjórn-
málum. Orðið sjálft hefur raunar öðlast
merkingu sem skammaryrði í pólitískri um-
ræðu. Stjórnmálamenn og flokkar keppast
við að kenna sig við félagshyggju, jafnvel
forystumenn Borgaraflokksins höfða til „fél-
agshyggjufólks", en enginn alvöru stjórn-
málamaður er hins vegar talsmaður nýfrjáls-
hyggjunnar.
Engu að síður hefur frjálshyggjan átt stór-
an þátt í margvíslegum breytingum á ís-
lensku þjóðfélagi, einkum meiri þjónustu
einkaaðila. Markaðurinn er orðinn virkari:
opnunartími verslana hefur verið rýmkaður
verulega, nýir veitingastaðir hafa sprottið
upp, nýjar útvarsstöðvar hafa hafið rekstur
°g ný sjónvarpsstöð, blöðum og tímaritum
hefur fjölgað. Einnig gætir meira frjálsræðis
a sviði viðskipta og peningamála.
Þorri fólks er fylgjandi breytingum af
þessu tagi og Sjálfstæðisflokkurinn naut
góðs af því að vera þarna „í takt við tím-
ann“. Hins vegar skynjaði forysta flokksins
ekki nógu tímanlega, að í grundvallaratrið-
um er hugmyndafræði íslendinga óbreytt: í
vitund fólks getur ekkert komið í stað velf-
erðarríkisins. Hugmyndir um einkarekstur á
skólum eða heilbrigðisstofnunum hljómuðu
emfaldlega sem árásir á mannréttindi. Ekki
oætti launastefna ríkisstjórnarinnar úr skák;
uusréttið fór vaxandi og mikið bil hefur
■uyndast milli „taxtaþjóðarinnar" — þeirra
sem vinna eftir launatöxtum og greica opin-
ber gjöld — og „Stigahlíðarþjóðarinnar"
sem skammtar sjálfri sér háar tekjur og lága
skatta. Nýfrjálshyggjan fór að virka sem
s,éttabarátta að ofan: barátta hinna sterkari
a markaðnum gegn öllum sem höfðu minna
aö selja. Þegar upp var staðið gekk nýfrjáls-
í*yggjan á skjön við hugmyndir alls þorra
slendinga um jöfnuð, samhjálp og mannúð.
Röksemd mín er ekki sú, að milli Borg-
araflokks og Sjálfstæðisflokks sé skýr og
Júpstæður málefnaágreiningur: Sjálfstæðis-
flokkurinn sé nýfrjálshyggjuflokkur og
Borgaraflokkurinn standi vörð um hina upp-
runalegu sjálfstæðisstefnu. Hins vegar eru í
hugum fólks náin tengsl á milli nýfrjáls-
hyggjunnar og forystu Sjálfstæðisflokksins.
Forystumenn Borgaraflokksins hafa not-
fært sér óvinsældir nýfrjálshyggjunnar til að
réttlæta klofning Sjálfstæðisflokksins og
skapa málefnagrundvöll fyrir nýjan flokk
(sjá tilvitnun í Albert Guðmundsson um
stefnu Borgaraflokksins). Meðal þeirra
mála sem Borgaraflokkurinn hefur tekið
upp má nefna mildari afstöðu til herstöðva-
andstæðinga en Sjálfstæðisflokkurinn hefur
haft uppi, endurskoðun varnarsamningsins
— án þess að það sé útfært nánar — samband
við hinn „siðvædda meirihluta“ íslendinga,
ef svo mætti að orði komast (fólk sem t.d.
berst fyrir takmörkun fóstureyðinga) og að
eftirlitsstöð verði komið upp á Jan Mayen.
Sjálfstæðisflokkurinn. Þorsteinn Páls-
son tók við erfiðu hlutverki sem formaður
Sjálfstæðisflokksins. Kosningarnar 1978,
þegar fylgið hrundi úr 42.7 prósentum í
32.7, sýndu að fylgisgrunnur flokksins var
orðinn ótraustur. Aður fyrr byggði flokkur-
inn mjög á forræðishyggju: margir töldu, að
forystumenn Sjálfstæðisflokksins, sem
gjarnan voru fyrirmenn af ýmsu tagi (eink-
um sýslumenn, bankastjórar, prófessorar,
útgerðarmenn og stórbændur) væru hinir
eðlilegu valdhafar í þjóðfélaginu. Margs
konar hræringar í þjóðlífinu grófu undan
trúnni á kennivald. Meira máli fór að skipta
árangur af störfum stjórnmálamanna. Þegar
til kosninga kom leitaði fólk í ríkara mæli til
buddunnar en álits fyrirmanna áður en það
ráðstafaði atkvæði sínu. Sjálfstæðisflokkur-
inn varð áþreifanlega var við þessa nýju
mælistiku í kosningunum 1978, þegar
óánægja með kaup og kjör leiddi til mikils
fylgistaps.
Sem formaður Sjálfstæðisflokksins og
fjármálaráðherra var Þorsteinn orðinn
ábyrgur fyrir því að fórnirnar yrðu ekki til
einskis — að kjaraskerðingin leiddi til stöð-
ugleika í efnahagslífinu. Þetta virtist ætla að
takast; „góðærið" gekk í garð. í rauninni
Birgir Kjaran:
„ÞÓTT SJÁLFSTÆÐISSTEFNAN
byggi á einstaklingum, er hún heildar-
hyggja allrar þjóðarinnar, sem lítur á þjóð-
ina sem lífræna heild, er því aðeins vaxi og
dafni, að einstaklingunum öllum vegni vel,
en visni ekki og veslist upp, ef einstakling-
arnir fái ekki starfssvið og svigrúm.“
(„Um sjálfstœðísstefnuna". Stefnir. 2.-3. hefti
1958)
Gunnar
Thoroddsen:
„ÁHRIFAMENN í flokknum hafa viljað
víkja frá þessari stefnu yfir í kalda mark-
aðshyggju, þar sem lögmál hinnar óheftu
samkeppni — lögmál frumskógarins, eins
og það er stundum kallað — ræður ríkjum.
Sumir hafa talið, að til þess að hafa jafn-
vægi í efnahagslífi, yrði að stefna til „hæfi-
legs“ atvinnuleysis. Þeir eru jafnvel til, er
líta sem fyrirmynd þá efnahagsstefnu, sem
nú er fylgt í Bretlandi með þungbærum
afleiðingum.“
(Ólafur Ragnarsson: Gunnar Thoroddsen,
bls. 251-257)
Albert
Guðmundsson:
„HÚN ER MILD og mannúðleg. Þetta er
mildari stefna heldur en nýfrjálshyggju-
menn boða. Hún er meira í anda sjálfstæð-
isstefnunnar eins og hún var í framkvæmd
fyrir nokkru síðan.“
(DV 1. apríl 1987)
39