Þjóðlíf - 01.05.1987, Qupperneq 40

INNLEND STJÓRNMÁL
■ Fri&rik Sophusson varaforma&ur Sjálfstæ&isflokksins varft í 2. sæti í prófkjöri 1982, en hlaut samt ekki rá&herradóm. Ragnhildur
Helgadóttir var& rá&herra, en hún var& í 5. sæti í prófkjörinu. Dæmi um hversu ósamhljóma ákvar&anir hinna ýmsu stofnana
flokksins eru or&nar.
sýnir fátt betur hve Sjálfstæðisflokknum hef-
ur hrakað en að flokkurinn skuli við þessar
kringumstæður klofna.
Meginástæðan fyrir klofningi Sjálfstæðis-
flokksins felst því ekki í óhagstæðum ytri
skilyrðum — ríkisstjórnin hefur til að mynda
haldið vinsældum meðal þjóðarinnar. Or-
sakanna er að leita í flokknum sjálfum, for-
ystu hans og atburðarás „Albertsmálsins".
Höfuðatriði er að Sjálfstæðisflokkurinn hef-
ur eftir 1970 breyst þannig að útilokað er að
leysa mál þessu lík án þess að flokkurinn
skaðist stórlega. Stofnanir flokksins starfa
ekki lengur á þann veg að líklegt sé að
niðurstaða fáist í ágreiningsmálum sem
flokksmenn telja sig skuldbundna til að
hlíta.
Sjálfstæðisflokkurinn brást við nýjum að-
stæðum um 1970 með því að dreifa ákvarð-
anatöku í málefnum flokksins. Ákvarðanir
um framboð voru teknar í hverju kjördæmi,
venjulega með pófkjöri; þingflokkurinn
valdi ráðherra en landsfundur formann,
varaformann og miðstjórn. Hvað eftir ann-
að hefur þetta fyrirkomulag leitt til mót-
sagnakenndrar niðurstöðu. Engin ástæða
var til annars en búast við því að hið sama
yrði uppi á tengingnum þegar formaður
flokksins reyndi að taka á „Albertsmálinu“.
Albert var líka látinn víkja sem ráðherra, en
Þorsteinn taldi sig hins vegar ekki bera
ábyrgð á Albert sem þingmanni og efsta
manni á lista flokksins í Reykjavík. Þor-
steinn sagði t.d. í viðtali við DV 25. mars sl.:
„Framboðslistinn í Reykjavík var ákveðinn í
prófkjöri. Á herðum formanns og þing-
flokks hvíla þær skyldur að skipa menn til
setu í ríkisstjórn en þeir hafa ekki með
skipan einstakra framboðslista að gera.“
Nýr skilningur. Ný tíð? Þarna er kom-
inn upp nýr skilningur á hlutverki flokks-
stofnana. Raunar má spyrja hvort stjórn-
málaflokkur sem tekur ekki sem heild
ábyrgð á fulltrúum sem kjörnir eru af listum
flokksins sé stjórnmálaflokkur í hefðbundn-
um skilningi. Samkvæmt viðteknum lýðræð-
ishugmyndum eiga stjórnmálaflokkar að
leggja fyrir kjósendur valkosti. Flokkarnir
eiga síðan að tryggja að fulltrúar sérhvers
flokks framfylgi þeirri stefnu sem mörkuð
hefur verið og kjósendur hafa kosið um. Er
síðan hægt að viðhalda trúnaði milli flokks
og kjósenda, ef flokksforystan neitar í um-
boði flokksins að deila ábyrgð á fulltrúum
flokksins? Grafa ekki slíkir flokkar undan
lýðræðinu, skapa glundroða og tortryggni?
Auðvitað fór „Albertsmálið“ úr böndun-
um og klaufaleg frammistaða Þorsteins Páls-
sonar verður eflaust til þess að hitna tekur
undir honum í formannsstólnum. Þorsteini
hefur ekki tekist að vera sá leiðtogi, ákveð-
inn og sveigjanlegur í senn, sem margir sjálf-
stæðismenn telja að flokkurinn þarfnist um-
fram margt annað. Ég hygg samt sem áður,
að Þorsteinn hafi ekki orsakað klofninginn í
flokknum — og ekki heldur Albert. Skýr-
inga er mikið fremur að leita í þróun Sjálf-
stæðisflokksins og íslenskra stjórnmála síð-
ustu tvo áratugi.
Nú hafa allir „gömlu" flokkarnir klofnað
á tæplega 20 árum. Fyrst Alþýðubandalagið
með stofnun Samtakanna, síðan Framsókn-
arflokkurinn með brotthvarfi Möðruvell-
inga og Alþýðuflokkurinn þegar Vilmundur
stofnaði Bandalag Jafnaðarmanna.
Klofningur Sjálfstæðisflokksins er því enn
ein vísbendingin um að umbrotatímabilinu
sem hófst kringum 1970 í íslenskum stjórn-
málum er hvergi nærri lokið. Sjálfstæðis-
flokkurinn reyndi að mæta nýjum kringum-
stæðum með valddreifingu í flokknum.
Klofningi varð þó ekki forðað.
íslenska flokkakerfið er í upplausn.
Vandi flokkanna er samt ekki fyrst og
fremst hvernig eigi að taka á einstökum
málum; hann er mikið djúpstæðari: í „Al-
bertsmálinu" hefur mikið verið rætt um póli-
tískt siðgæði; þar er kastljósinu eðlilega
beint að gerðum eins stjórnmálamanns.
Minna hefur hins vegar farið fyrir umræðu
um siðferði stjórnmálaflokka. Hvaða hlut-
verki er þeim ætlað að gegna í lýðræðisþjóð-
félagi — og hvernig rækja þeir sitt hlutverk?
■ Eftir dr. Svan Kristjánsson

40