Þjóðlíf - 01.02.1989, Qupperneq 66

UMHVERFI
Heildarnotkun klórflúorkolefna (CFC) á íslandi 1986 og 1987 eftir efnaflokkum, sam-
kvæmt skýrslu Óson-nefndarinnar.
banna notkun úðabrúsa í ársbyrjun þess árs.
í Skýrslunni kemur fram að það sé hægt að
minnka heildarnotkun klórflúorefna fyrir
árslok 1994 um 50% af ársnotkuninni 1986. í
þessu felst að ísland myndi geta fullnægt skil-
yrðum Montreal—samningsins ef undan er
skilin sú notkun klórflúorefna sem nú á sér
stað, því þann 1. júlí næstkomandi yrði hún
að vera 4% minni en á sama tíma í fyrra.
Til að meta þann aukna kostnað fyrir not-
endur sem myndi fylgja minni notkun klór-
flúorefna studdist nefndin við tölur frá Dan-
mörku þar sem kostnaðurinn er áætlaður
vera miíli 300—400. Dkr. per kíló. Miðað
við þessar forsendur komst nefndin að þeirri
niðurstöðu að það kosti framleiðendur og
notendur klórflúorefna 30—40 milljónir að
minnka notkunina um helming, og miðað
við tillögur nefndarinnar myndi sá kostnaður
dreifast jafnt á tímabilið fram til ársloka
1994.
Eins og áður segir hefur ríkisstjórnin nú
þegar ákveðið að fara í flestu að tilmælum
Óson—nefndarinnar, m.a. að gerast aðilar
að Vínarsátttmálanum og undirskrifa Mont-
real—samninginn. Frá og með 1. júní næst-
komandi verður skylt að nterkja úðabrúsa
sem innihalda óson—eyðandi efni og frá og
með 1. júní 1990 verður sala þessara brúsa
óheimil, hálfu ári fyrr en nefndin lagði til.
Jón Sigurðsson, iðnaðarráðherra hefur
lýst því yfir að skipuð verði þriggja manna
nefnd er fylgist með að framkvæmdaáætlun
óson—nefndarinnar verði fylgt efir og á hún
einnig að veita ráðgjöf um hvernig megi
draga úr notkun þessara efna.
Kristján Ari.
Blessun í iðnaði - skaðvaldur í náttúrunni
Klórflúorkolefnasambandið (CFC) var
fundið upp síðla árs 1920 og olli miklum tíma-
mótum í efnaiðnaðinum. Efnið er óeitrað og
gengur ekki auðveldlega í efnasambönd við
önnur efni. Það er fokgjarnt við mjög lágt
hitatig og cr tilvalið til notkunar í kæli— og
frystikerfi og sem þrýstigas í úðunarbrúsa.
Efnið hcfur góða einangrunareiginleika er
því mikið notað í framleiðslu á ýmiskonar
einangrunarefnum og sem leysiefni í efna-
laugum og rafeindaiðnaði. Klórflúorkolefnið
er mikið notað í iðnaði vegna þess hve ódýrt
og auðvelt það er í framleiðslu.
Sá galli er á gjöf Njarðar er að þegar efnið
sleppur út í andrúmsloftið þá hefur það eyði-
leggjandi áhrif á náttúruna og er sannkallað-
ur skaðvaldur þar. Hvert mólikúl CFC hefur
20.000 sinnum meiri eiginleika til að hækka
hita heldur en hvert mólikúl af Koldíoxíð
(C02). Á þennan hátt veldur efnið auknum
gróðurhúsaáhrifum á loftslaginu og hækkar
hitastig jarðar mun meir en magn efnisins í
andrúmsloftinu gefur til kynna.
Það sem er enn alvarlegra, er að klórflúor-
kolefnið brýtur upp ósonmólikúlin í loft-
hjúpi jarðar. Ósonlagið er staðsett fyrir ofan
veðrahvolfið í um 18 til 26 kílómetra hæð.
Hæðin er nokkuð breytileg eftir breiddar-
gráðum og árstíma. I raun er mjög lítið óson í
gufuhvolfinu, en er þó öllu lífi á jörðinni,
jafnt plöntum og dýrum, gífurlega mikil-
vægt. Það er samsett úr þremur oxygen-at-
ómum og stöðvar orkumikla, útfjólubláa
geislun frá sólinni. Þynnist ósonlagið eiga
útfjólubláir geislar greiðari aðgang til jarðar
og valda skaða. Auk þess sem þeir valda
auknum sólbrunum er talið að þeir geti vald-
ið augnsjúkdómum (cataracts) og dregið úr
virkni ónæmiskerfisins í mönnurn og öðrunt
dýrum. Útfjólublátt ljós ber með sér næga
orku til að eyðileggja erfðarefnið DNA og
valda húðkrabbameini. Að auki getur út-
fjólublá geislun sólar dregið úr uppskeru og
raskað vistfræðilegum tengslum náttúrunn-
ar, jafnt í sjó sem á landi.
Vegna ósoneyðileggjandi áhrifa efna;
klórflúorefna og annarra efna, t.d. svo-
nefndra halona, var notkun þeirra fljótlega
bönnuð í úðunarbrúsa í Bandaríkjunum og
önnur efni notuð í þess stað. í öðrum löndum
var notkun efnisins hins vegar haldið áfram.
Það var fyrst árið 1985 þegar vísindamenn
fundu gat á Ósonlaginu yfir Suður-heim-
skautinu að heimurinn byrjaði að átta sig á
hættunni samfara notkun efnisins.
Fyrsta skrefið til að draga úr notkun óson-
eyðandi efna var að frumkvæði Umhverfis-
málastofnunnar Sameinuðu þjóðanna.
Snemma árs 1985 komu fjölmargar þjóðir sér
saman um að reyna að draga úr notkun þess-
ara efna. Ráðstefnan var haldin í Vín og er
sáttmáli ríkjanna kenndur við þá borg. Þó
Vínarsáttmálinn innihaldi ekki nein bein
ákvæði um aðgerðir er þó mælst til þess að
þjóðirnar dragi sem mest úr notkun þessara
efna. Enn sem komið er er ísland ekki aðili
að að þessum sáttmála, en ríkisstjórnin vinn-
ur að því þessa dagana.
í kjölfarið funduðu 24 þjóðir í Montreal
sumarið 1987 og þar var samþykkt að draga
úr notkun ósoneyðandi efna. Samningur
þessi tók gildi þann 1. janúar síðastliðinn.
Samkvæmt þessum samningi má heildar-
notkun þessara þjóða af ósoneyðandi efnum
þann 1. júlí næstkomandi ekki vera meiri en
hún var á árinu 1986. Að ári liðnu verða
þjóðirnar að hafa dregið að minnsta kosti
20% úr heildarnotkuninni og í júlí 1998 á
notkun klórflúorefna að hafa dregist saman
unt 50%. Ríkisstjórn íslands ákvað nýverið
að fara að ákvæðum þessa samnings og ger-
ast aðili að honurn.
Þrátt fyrir þá viðleitni sem kemur fram í
Vínarsamningnum og Montrealsamningn-
um til að draga úr notkun ósoneyðandi efna
þá er vandamálið þess eðlis, að mati margra
vísindamanna, að hún dugi ekki til. Vegna
þess eiginleika efnisins sem gerir það svo
vinsælt í iðnaði, að ganga ekki í efnasam-
bönd við önnur efni og brotna seint upp,
heldur það áfram að eyða ósonlaginu, þó svo
að það verði dregið 50% úr framleiðslunni á
næstu 10 árum. Tafarlaus stöðvun á notkun
efnisins er krafa sem margir aðhyllast, þó svo
að það kosti peninga. Að hluta til mun það
CFC sem nú þegar er í andrúmsloftinu halda
áfram að verka á Ósonlagið næstu öldina.
Þess má geta hér að hvert fluorine—atóm
sem losnar frá CFC getur brotið upp allt að
100.000 mólikúl af osoni og að á íslandi voru
notuð um 208 tonn af klórflúorkolefnum á
síðastliðnu ári. Hve mörg óson—mólikúl
brotnuðu upp samfara þeirri notkun verður
ekki spáð í hér, en fá hafa þau ekki verið.
Kristján Ari.
66