Frjáls verslun - 01.05.2012, Side 145

FRJÁLS VERSLUN 5. TBL. 2012 145
fyrst til að sjá að það var eitthvað óvenju ­
legt við þennan mann. William Seward var
fyrst í stað keppinautur hans. Átta vikum
eftir að hann var skipaður ráðuneytisstjóri
skrifaði hann í bréfi til konu sinnar að
Linc oln væri ólíkur öllum mönnum sem
hann hefði áður kynnst. Aðrir meðlimir
ríkisstjórnarinnar tóku brátt í sama streng.
Fyrst í embætti þótti þeim heldur lítið til
Lincolns koma en brátt voru þeir farnir
að lýsa því yfir að hann væri merkilegasti
mað ur sem þeir hefðu nokkru sinni kynnst.
Mér virðist að Lincoln hafi verið gæddur
tilfinningagreind í ríkum mæli. Hann sýndi
fádæma hæfileika í því að viðurkenna
mis tök sín og læra af þeim. Hann var
fljót ur að jafna sig á mótlæti og leyfði
sár indum aldrei að grafa um sig. Eitt af
ör fáum dæmum um að Lincoln hafi verið
ósveigjanlegur og átt bágt með að fyrirgefa
kem ur í ljós í sambandi hans við föður
sinn. Hann heimsótti föður sinn aldrei
þeg ar sá síðarnefndi lá banaleguna og átti
greini lega bágt með að fyrirgefa manninum
sem hafði séð brennandi þrá sonar síns
til náms sem merki um leti og ómennsku.
Hann hafði sína veikleika, eins og eðlilegt
er. Allir leiðtogar hafa einhverja galla.
Stærsti veikleiki Lincolns spratt úr helsta
styrkleika hans sem var sá að honum líkaði
yfirleitt vel við fólk og vildi síður valda því
sársauka eða óþægindum. Hann var alltaf
reiðubúinn að gefa fólki annað tækifæri
og jafnvel það þriðja. Þessi veikleiki varð
honum dýrkeyptur í samskiptum hans við
George McClellan sem stýrði her norður ­
ríkjanna í nokkra mánuði í við upphaf
Borgarastríðsins. Lincoln hefði átt að reka
McClellan undir eins og í ljós kom hversu
sjálfselskur hann var og ófær um að hlýða
fyrir skipunum. Að hluta til var þetta
skiljanlegt. Á þessum tíma vissi Lincoln
lítið sem ekkert um stríðsrekstur og eyddi
drjúgum tíma á bókasafni þingsins þar
sem hann las sér til um hernaðartækni.
En það var þó að lokum það hvað hann
veigr aði sér við að særa fólk sem varð til
þess að hann dró það allt of lengi að víkja
McClellan úr embætti. Þá höfðu orustur
tapast og þúsund hermanna látið lífið sem
mögulega hefðu lifað hefði Lincoln tekið
fyrr af skarið. Svo þetta var ekki lítil ­
fjörlegur veikleiki.
Við ritun ævisögu Lincolns studdist
þú að miklu leyti við persónuleg
bréf. Hvernig munu sagnfræðingar
framtíðarinnar fara að þegar slíkra
bréfa nýtur ekki við?
Þetta er stórmál fyrir sagnfræðinga – og
fyrir leiðtoga sem reyna að draga lærdóm
af forverum sínum og sögunni – þar sem
það er helst í persónulegum bréfum sem
hægt er að skynja það sem leiðtogarnir
ganga í gegnum sem einstaklingar og
upp lifa um leið og þeir móta söguna. Því
miður eru ekki til mörg bréf sem Lincoln
skrifaði sjálfur en Seward skrifaði konu
sinni næstum daglega og þar lét hann
þess alltaf getið hvað Lincoln hefði gert
þann daginn og hvað gengi á í þinginu og
ríkis stjórninni svo þessi bréf gefa einstaka
innsýn í hugsanir og tilfinningar Lincolns
á tímum mikilla og afdrifaríkra ákvarðana.
Það vekur aðdáun mína að hugsa til þess
að menn eins og Seward voru lykilmenn
ríkisstjórnar sem átti í stríði en gáfu sér
samt tíma til að hugleiða atburði dagsins
og skrifa löng og ítarleg bréf um þá að
kvöldi.
En þetta var fyrir tíma sjónvarpsins. Leið ­
togar þurftu ekki að fylgjast með frétta ­
tímum eða skilaboðum á lófatölvunni sinni.
Þeir voru ekki að sinna mörgum verk efn ­
um í einu og fengu því næði til að velta
fyrir sér því sem var að gerast, munaður
sem leiðtogar dagsins í dag geta ekki leyft
sér og það er miður. Tap sagnfræðinganna
verður sennilega hvað mest frá uppgangi
símans á fjórða áratugnum og fram til
þess tíma að tölvupóstssamskipti fóru að
ryðja sér til rúms á þeim tíunda. Þarna eru
fimmtíu ár sem eru nánast ekkert skrásett
nema hjá þeim sem tóku samtöl sín upp
á band, eins og Richard Nixon og Lyndon
B. Johnson. Í dag eigum við þó að minnsta
kosti tölvupóstssendingar sem hafa á sinn
hátt endurvakið list bréfaskriftanna. Ég veit
auðvitað ekki hvort við verðum í stakk búin
til að veiða tölvupóst út úr forn leifatölvum
eftir tvö þúsund ár. En ég held, eða vona
öllu heldur, að ef fólk sendir langt sendibréf
á tölvuformi um eitthvað sem skiptir máli
muni viðtakandinn sýna það hyggjuvit að
prenta það út og geyma þannig.
Obama tók bókina þína með sér á
for setaskrifstofuna. Myndir þú mæla
með fleiri bókum við hann ef þú fengir
tækifæri til þess?
Obama virðist hafa ríka tilfinningu fyrir
sögunni og ef ég fengi aftur tækifæri til
að tala við hann myndi ég mæla með því
að hann læsi sér til um aðra forseta sem
hafa þurft að kljást við erfiða tíma. Ég
myndi mæla með arinspjalli Roosevelts,
þar sem hann útskýrir flókna hluti eins
og hrun fjármálaveldis og stríðsrekstur
á einfaldan og skiljanlegan hátt. Og þar
sem Obama hefur áhuga á þeim stundum
í sögunni þegar margt fólk kemur saman
til að komast til botns í vandamálum og
finna bestu lausnirnar sameiginlega ætti
hann líka að kynna sér sögu Framfarasinna
(The Progressive Movement) frá því í
upp hafi tuttugustu aldar sem leiddi af sér
taumhald á stórfyrirtækjum, lagasetningu
um matvæli og lyf og reglugerðir um
lestar samgöngur og varðveislu minja – eða
um mannréttindahreyfinguna og hvernig
henni tókst að innleiða lagasetningu um
kosn ingarétt og afnám aðskilnaðarstefnu
svo eitthvað sé nefnt.
Bók um Abraham Lincoln kemur út í nýrri útgáfu nk. haust hjá bókaútgáfunni Uglu. Þetta
er bókin Abraham Lincoln ævisaga
eftir Thorolf Smith, sem kom fyrst
út árið 1959 þegar liðin voru 150
ár frá fæðingu Lincolns, þessa dáða
Bandaríkjaforseta. Thorolf var einn
fremsti blaðamaður landsins á
sín um tíma og snjall rithöfundur
nokk urra bóka.
Ólafur Þ. Harðarson prófessor
mun rita formála bókarinnar. Lincoln
var sextándi forseti Bandaríkjanna
og afnam þrælahald og veitti þeim
frelsi og tryggði lýðræðið í landinu. Í
klettabelti í Rushmore­fjalli í Suður­
Dakota eru risavaxnar höggmyndir
af fjórum Bandaríkjaforsetum. Þær
eru af George Washington, Tomas
Jeff erson, Theodor Roosevelt og
Abra ham Lincoln.
Oft hefur verið vísað í Abraham
Lincoln í kvikmyndum. Af þekktum
persónum, raunverulegum og
skáld uðum, hefur oftast verið vísað
í Sherlock Holmes (211 sinnum),
Napó leon Bonaparte Frakklands­
keisara (194 sinnum), Drakúla (161
sinni), Frankenstein (159) og í fimmta
sæti er Lincoln (137 sinnum).
Ný kvikmynd um Lincoln eftir
Steven Spielberg verður frumsýnd
í haust.
Hinn heimskunni sagnfræðingur
Paul Johnson segir að ef lýsa ætti
Lincoln með einu orði væri það
mannvinur.
Upp á tengslin við pólitíkina er
Lincoln lýst þannig að hann hafi
staðið öllum öðrum framar að góð­
mennsku og hafið hana til vegs í
stjórnmálum og opinberu lífi.
Thorolf Smith segir í bók sinni
um Abraham Lincoln frá árinu
1959: „Lincoln vissi mæta vel að
starf hans var ekki helgað einni
kynslóð né heldur hans eigin þjóð
einvörðungu heldur óbornum kyn­
slóðum allra landa, mannkyninu öllu
… og oftar en einu sinni víkur hann
að þeirri bjargföstu sannfæringu
sinni að byssukúlan megi aldrei
koma í stað kjörseðilsins. Lincoln
barð ist fyrir stjórnarformi þar sem
meiri hluti fólks átti að ráða án þess
þó að minnihlutinn væri réttlaus.“
Ugla gefur út bók um Abraham Lincoln