Þjóðlíf - 01.09.1990, Side 42

BÆKUR
Nýjar erlendar bœkur
PÁLL VILHJÁLMSSON
Sjónvarpið
og
samfélagið
Sumir segja að sjónvarpið
muni á afgerandi hátt
breyta menningu okkar.
Bandaríkjamaðurinn Neil
Postman er einn þeirra og rök
hans eru sannfærandi. I rit-
gerðasafninu Conscientious
objections er meðal annars
samantekt á tveim þekktustu
bókum Postmans.
Fyrri bókin er The disapp-
earance of childhood þar sem
Postman staðhæfir að bernska
heyri brátt sögunni til því að
munurinn á börnum og full-
orðnum hverfi. Postman
bendir á að bernska er félags-
legt fyrirbrigði. Það er ekki
náttúrulögmál eða neitt í
erfðavísum mannanna sem
segir að einstaklingur sé barn á
árunum sjö til sextán. Fyrir
tíma hins prentaða orðs á
fimmtándu öld var maður full-
orðinn þegar hann náði tökum
á mæltu máli, um sjö ára aldur.
Aðrar aðstæður höfðu einnig
áhrif, til dæmis mikill barna-
dauði og hitt að foreldrar litu
gjarnan á börn sem efnahags-
legan ávinning. Þegar prent-
listin varð almennari og mikil-
vægi hins skrifaða orðs jókst
varð barnæskan viðurkennd
sem nauðsynleg forsenda þess
að verða fullorðin. Börn
þurftu að læra að lesa og skrifa
(og seinna að reikna) til að geta
orðið fullorðin.
Sjónvarpið breytir þessum
aðstæðum, segir Postman.
Kjarninn í kcnningum Postmans er að opinbcr umræða hafi tapað allri merkingu og sjónvarpinu megi að
mestu kenna um.
Sjónvarpið er fyrst og fremst
myndmiðill. Það þarf enga
kunnáttu eða lærdóm til að
nota sjónvarpið (og maður lær-
ir ekkert af því heldur). Börn
og fullorðnir horfa á sömu dag-
skrána og myndmál sjónvarps-
ins steypir alla í sama mótið.
Postman nefnir ýmis dæmi
máli sínu til stuðnings og sækir
þau í bandarískt þjóðlíf.
Seinni bókin er Amusing
ourselfs to death og óbeint
framhald af hinni fyrri. I bók-
inni er fjallað um þær breyt-
ingar sem sjónvarpið hefur
valdið á opinberri umræðu í
Bandaríkjunum. Postman seg-
ir í annarri ritgerð að bókin
gæti allt eins heitið Samfélagið
sem farsi, en það er kjarninn í
máli Postmans að opinber um-
ræða hefur tapað allri merk-
ingu og að sjónvarpinu megi að
mestu kenna um.
Þótt kenningar Postmans
eigi einkum við bandarískt
samfélag er margt í skrifum
hans sem má heimfæra upp á
aðrar þjóðir, jafnvel þá ís-
lensku. í fyrirlestri sem
Postman flutti í Vín um það
leyti sem Stöð 2 fór af stað á
íslandi varaði hann Austurrík-
ismenn við auglýsingasjón-
varpi. Tvö atriði sem Postman
segir að fylgi sjónvarpi sem
byggi tekjur sínar á auglýsing-
um hafa gengið eftir á Islandi.
Dagskráin hefur lengst til að
koma að sem flestum auglýs-
ingum og auglýsingar brjóta
upp dagskrárliði sem þær
gerðu ekki áður. Fréttatími
Stöðvar 2 hefur á sínu stutta
skeiði gengið í gegnum þær
breytingar að núna eru frétt-
irnar rofnar tvisvar til þrisvar
og auglýsingar birtar á skján-
um. Á fyrstu mánuðum Stöðv-
ar 2 var fréttatíminn laus við
auglýsingar en þannig gat það
ekki gengið til lengdar. I aug-
lýsingasjónvarpi eru hags-
munir auglýsenda ávallt teknir
fram fyrir hag áhorfenda. Það
er einfaldlega vegna þess að
auglýsendur eru fáir og sterkir
en áhorfendur margir og van-
máttugir.
Ríkissjónvarpið er ekki hót-
inu betri en Stöð 2, enda er það
svo, segir Postman, að ríkis-
reknar sjónvarpsstöðvar verða
að apa eftir stöðvum í einka-
eign til að halda áhorfendum
og þar með auglýsingatekjum.
ú spurning er áleitin hvort
íslenskt sjónvarp muni í
fyllingu tímans verða eins og
hið bandaríska. Er sjónvarp al-
þjóðlegt fyrirbæri sem óhjá-
kvæmilega er keimlíkt hvort
sem útsendingin er frá New
York, Reykjavík eða Kal-
kútta? Postman segir já, en við
skulum vona að svarið sé nei
og að til sé eitthvað sem heitir
þjóðlegt sjónvarp og það mót-
ist af sögu og menningu hvers
samfélags, jafnvel þó að meg-
inhluti dagskrárinnar sé eng-
ilsaxneskur.
pv
Neil Postman: Conscientious
objections. Stirring up trou-
ble about language, techno-
logy and education.
Alfred A. Knopf, New York
1988.
42 ÞJÓÐLÍF