Þjóðlíf - 01.09.1990, Blaðsíða 70

NÁTTÚRA/VÍSINDI
GRASALÆKNAR
FRUMSKÓGANNA
Rannsóknir á simpönsum leiða í Ijós ótrúlega hœfni þeirra til að velja jurtir í
lœkningaskyni. Gœtu reynst drjúgt framlag til að lækna mannanna mein
HÁLFDAN ÓMAR HÁLFDANARSON OG ÞURÍÐUR ÞORBJARNARDÓTTIR
Simpansar virðast nýta sér náttúruleg lyf
þegar einhver óáran hrellir þá. Líklegt
má telja að ýmis „húsráð“ simpansanna
geti komið að gagni til að lækna ýmis
mein mannanna. Eftirfarandi grein er
eftir Cathy Sears og birtist í New Scient-
ist í byrjun ágúst þessa árs.
enn sem hafa fylgst með simpöns-
um hafa tekið eftir undarlegri hegð-
un þeirra og þykir háttalagið benda til enn
nánari skyldleika milli manna og simp-
ansa en áður hefur verið talið. Uppgötvast
hefur að aparnir búa yfir kunnáttu til að
ráða bót á ýmiss konar meinsemdum og að
þeir nota í lækningaskyni m.a. ýmsar
plöntur sem innfæddir menn nota við
sömu kvillum.
í allmörgum rannsóknarskýrslum frá
síðastliðnum áratugum hafa komið fram
ýmsar vísbendingar um að simpansar leiti
uppi og neyti vissra laufblaða og fræja
vegna lífeðlisfræðilegra áhrifa sem þau
valda og lyfjaverkunar sem þau hafa.
Allt frá byrjun áttunda áratugarins hafa
Richard Wrangham, mannfræðingur við
Harvardháskóla, og Jane Goodall, sem er
heimsþekkt fyrir rannsóknir sínar á simp-
önsum, skráð nákvæmlega allt atferli ap-
anna meðan þeir afla sér fæðu. Þau hafa
stundað rannsóknir sínar í Gombárþjóð-
garðinum (Gombe Stream National Park)
í Tansaníu og þau skráðu nákvæmlega
hvað simpansarnir lögðu sér til munns á
hverjum degi og hvenær dagsins. Á mat-
seðli apanna í Gombárgarði voru 146 teg-
undir plantna en í Mahaleþjóðgarðinum,
sem er nokkru sunnar, sýndi önnur rann-
sókn japanska dýrafræðingsins Toshis-
ada Nishida að 198 tegundir voru tíndar
til átu.
Rannsóknirnar beindust einkum að
einni ættkvísl plantna, Aspilia, sem nefna
mætti piljur. Simpansar leggja þær afar
sjaldan sér til munns. Á gresjum Afríku
eru allmargar piljutegundir, allar fremur
Líffræðingarnir voru
ráðþrota: hvað í
ósköpunum fengu
apaskrattarnir út úr því
að éta þessa pilju?
hávaxnar en án augljósra sérkenna. Piljur
eru af körfublómaætt. Richard Wrang-
ham veitti þessum plöntum athygli í Gom-
bárgarði þar eð hann hafði aldrei séð apana
hegða sér jafnundarlega og þeir gerðu í
námunda við þær.
pafræðingar hafa fylgst með um 50
simpönsum í Gombárgarði, allt frá
tveggja ára pottormum að byrja að ganga
og upp í hálfsköllótta gamlingja. Aparnir
gerðu sér sérstakar ferðir alllangan spöl frá
náttstað sínum og hefðbundnum fæðu-
svæðum til að narta í ung piljulaufblöð.
Richard fylgdist með öpum í Gombár-
garði gæða sér á piljublöðum við dögun.
Þá lásu þeir blöð af tveimur piljutegund-
um, burstapilju (A. pluriseta) og rytju-
pilju (A. rudis). í Mahaleþjóðgarðinum
neyttu simpansarnir annarrar tegundar,
móspilju (A. mossambicensis), og hvenær
dagsins sem var. Þeir sneiddu hins vegar
algjörlega hjá tveimur öðrum piljutegund-
um sem þar uxu. Að öllu jöfnu troða simp-
ansar upp í sig laufi, sem er helsti prótíngj-
afi þeirra, jafnhratt og þeir geta slitið það
af greinunum og tyggja sem mest þeir
mega. Þeir sýndu allt aðrar matarvenjur er
þeir snæddu piljulauf.
Á báðum svæðum tíndu þeir piljulauf
mjög rólega og yfirvegað. Þeir nörtuðu í
það með vörunum, hikuðu stundum eilít-
ið, og létu það síðan ósnert án þess að slíta
það af sprotanum. Þegar þeir fundu lauf
sem fullnægði kröfum þeirra vöfðu þeir
laufblaðið, sem er hrjúft og minnir einna
helst á sandpappír, upp og gleyptu það
síðan ótuggið og í heilu lagi. Því næst
völdu þeir næsta laufblað af sömu kost-
gæfni. Þetta er allsendis ólíkt því sem ann-
ars eru viðteknar matarvenjur simpans-
Niðurstöðurnar voru
vægast sagtafar
merkilegar. í
laufblöðunum reyndist
vera öflugt sýklalyf í
miklum mæli.
anna. Þeir átu 44 laufblöð á mínútu til
jafnaðar af fremur geðslegri plöntu, sætu-
bleðli (Mellera lobulata), en hins vegar
einungis fimm piljulaufblöð á sama tíma.
Þegar hér var komið við sögu lá fyrir að
reyna að komast að því hvað það væri í eðli
piljutegundanna sem lægi að baki neyslu
70 ÞJÓÐLÍF