Þjóðlíf - 01.09.1990, Blaðsíða 58

MENNING
ÞVOTTALAUGARNAR
í LAUGARDAL
Þar var rifist, þar var reimt, þar var líka hlegið
ÓSKAR GUÐMUNDSSON
Þvottalaugarnar 1928.
í dalnum kúrir lítil laug. Varla laug, held-
ur laugartótt. Við laugarendann vakir
gamla þvottakonan, styttan eftir As-
mund Sveinsson, yfir því sem eftir er.
Vinnustaður sem núna sefur. Þarna var
áður stritað og púlað, þar var líf og fjör,
jafnvel róstusamt. Þarna voru fréttirnar
og kjaftasögurnar sagðar. Þá mátti sjá
bogin bök berja fataleppa í steina, ótal
konur bogra yfir lauginni og gára vatnið í
stærstu þvottavél landsins. Nú er hún
þögnuð. Núna er þar lygn pollur, þurr-
ausin lind. Enginn til að segja sögu,
nema þvottakonan úr steinsteypu.
vottalaugarnar eða öllu heldur það
sem er eftir af þeim eru eins og hálf-
faldar í Laugardalnum. Hvarvetna í kring
eru framkvæmdir, við húsdýragarð og
íþróttamannvirki. Menn eru í óða önn við
að framkvæma hugmyndir Sigurðar Guð-
mundssonar málara, sem hann setti á blað
um 1870. Þvottalaugarnar eru í litlu verpi í
dalnum, dálítið úr augsýn frá alfaraleið-
um. Þess vegna veit fjöldi Reykvíkinga
ekki einu sinni að þær eru ennþá til.
Vitað er til þess að fljótlega eftir að
Reykjavík varð kaupstaður voru laugarn-
ar notaðar til þvotta. Vatnsleysi hrjáði
mannfólk og byggð fram á tuttugustu öld-
ina. Vatn var af skornum skammti, sótt í
nokkra brunna í þorpinu. Sóðaskapur var
alvarlegt vandamál í bæjarfélaginu og
hefði verið enn alvarlegra hefði almættið
ekki lagt bæjarbúum heita vatnið í Laug-
unum til. En Laugarnar voru engu að síð-
ur í marga áratugi í mikilli vanhirðu og
kvartað var undan lélegum aðbúnaði þar.
Konurnar í Reykjavík þurftu að bera
þunga bagga langan veg eða frá húsunum í
Kvosinni inn í Laugardal. Þar stóðu þær
daglangt við þvotta hvernig sem viðraði og
hvergi skjól að fá við vinnuna. Árið 1833
stóð Ulstrup bæjarfógeti fyrir samskotum
meðal bæjarbúa til að koma upp skýli fyrir
þvottakonurnar við Laugarnar. Þetta
þótti strax mikill munur. En svo gerðist
það árið 1857 að skýlið fauk í óviðri. Og
það var í samræmi við ótrúlegan sofanda-
hátt og doða á öllum sviðum framkvæmda
í Reykjavík á hinni öldinni og langt fram á
þessa, að ekkert var gert til að koma upp
skýli næstu þrjá áratugi. Það var loks árið
1887 að konur í Thorvaldsenfélaginu
komu upp nýju skýli fyrir þvottakonurn-
ar. Þannig máttu þær í áratugi strita við
þvotta án nokkurs skjóls. Sams konar
deyfð meðal bæjaryfirvalda ríkti gagnvart
framkvæmdum við höfnina, vatnsveitu og
öðrum þjóðþrifamálum fram á þessa öld.
Aofanverðri nítjándu öld var algengt
að sjá lest þvottakvenna með bund-
inn þvott í bagga í bak og fyrir og bala þar
utan á — á leið í laugarnar.
Sumum rann til rifja þessi forneskju-
lega sjón og þegar bæjarstjórn lét loks
leggja veg inn að Elliðaám, lét hún sam-
tímis leggja veg frá honum að Þvottalaug-
unum. Var þá búist við að burður á þvotti
og bölum legðist af og honum yrði ekið
þangað. En það gerðist ekki í þeim mæli
sem menn höfðu reiknað með. Áfram
gengu þær bognar í baki; sú merka upp-
götvun — hjólið — átti ekki greiðan að-
gang að Reykjavík. Um 1890 tók fram-
takssamur Reykvíkingur sig til og keypti
sér hestvagn í þeim tilgangi að fá vinnu við
að flytja þvott til og frá Þvottalaugunum.
Bærinn væri orðinn svo fjölmennur að
næg vinna yrði fyrir hann. En það fór á
aðra lund; húseigendur vildu frekar að
vinnukonurnar sæju sjálfar um flutning-
inn og bæru baggana en að notfæra sér
þessa tækni. Greiðslan fyrir flutningi á
þvottapoka var um 25 aurar en þessi þjón-
usta lagðist af innan skamms tíma. Smám
saman tóku þó sumir sig til og fóru með
þvottinn á hjólbörum eða á fjórhjólaðri
kerru, sem gárungarnir kölluðu hjólatík.
Oft fóru börnin með í þvottaferðirnar.
Þorfinnur Kristjánsson síðar prentari í
Danmörku (bróðir Axels í Rafha) segir frá
því í endurminningum sínum að hann hafi
sem barn borið margan þvottapokann,
með bala og þvottabretti á bakinu. „En
þyngstur var bagginn þó heim aftur, eink-
um ef ekki hafði tekist að þurrka þvottinn
áður en heim var farið.“
58 ÞJÓÐLÍF