Frjáls verslun - 01.03.2010, Page 26

26 F R J Á L S V E R S L U N • 3 . T B L . 2 0 1 0
4%
14%7%
2%
35%
25%
13%
Skrifstofa sjóðsins er opin frá kl. 8.30 – 16.30 | Húsi verslunarinnar, 5. hæð, 103 Reykjavík | Sími: 580 4000 | Símbréf: 580 4099 | skrifstofa@live.is | www.live.is
Fyrir tíu árum vakti dómur Hæstaréttar í máli
Nathan & Olsen athygli. Endurskoðandi var
dæmdur sekur fyrir vanrækslu í starfi eftir að upp
komst um stórfelldan fjárdrátt hjá fyrir tækinu.
Hæstiréttur taldi að endurskoðandinn, sem
hafði selt fyrirtækinu þjónustu sína um árabil,
ætti að hluta til sök á því að ekki komst upp um
fjárdráttinn fyrr og hefði tjón Nathan & Olsen
orðið meira en þurft hefði að verða.
Frjáls verslun fjallaði ítarlega um þetta mál og
velti því fyrir sér hvernig Hæstiréttur gat sakfellt endur skoðandann
fyrir van rækslu en sleppt stjórn og stjórn endum fyrirtækisins. En
eitt af helstu hlutverkum stjórna er að ráða for stjóra, hafa eftirlit
með rekstr in um, setja fyrirtækjum markmið og bera ábyrgð á helsu
skuld bindingum félagsins.
Í máli Nathan & Olsen varð miklu meiri um ræða um endur skoð­
andann, stjórnina og for stjórann heldur en gjaldkerann sem dró sér fé.
Mér hefur orðið hugsað til þessa dóms eftir að skýrsla rann­
sóknarnefndar Alþingis kom út. Af henni má skilja að nánast öll um
hafi orðið á í messunni í aðdraganda hrunsins. Skýrslan er mikil
að vexti og vönduð. Hún er miklu betri en ég átti von á. Hún er
gagnabanki, mikill brunnur upplýsinga.
Það var í sjálfu sér ekkert nýtt í helstu niður stöðum hennar –
en hún er yfirfull af smáatriðum og samtölum sem varpa betra og
skýrara ljósi á niðurstöðurnar.
Skýrslan er um opinbera geirann. Hún staðfestir hins vegar
að 20 helstu mógúlar atvinnulífsins bera þyngstu ábyrgðina.
Viðskiptablokkirnar áttu bankana, flesta fjölmiðlana og um 30 af
50 stærstu fyrir tækjum landsins. Það er óskiljanlegt hvernig bank­
arnir mokuðu fé í eigendur sína sem rúineruðu bankana þegar upp
var staðið.
Hvers vegna var eigendum bankanna það ekki keppikefli að
ávaxta fé sitt og um gangast eign sína, bankana, af virðingu, háttvísi
og samkvæmt lögum?
Það segir mikið um múgsefjunina í sam félaginu að þegar Lands­
banki og Íslands banki með Björgólf Guðmundsson í fararbroddi
skiptu haustið 2003 upp Eimskipafélaginu og tengdum fyrirtækjum
– blokk sem kennd var við kolkrabbann – þá hlakkaði í stórum hluta
þjóðarinnar. Komið er á daginn að sú stund var upp hafið að græðgi og
algeru virðingaleysi bankanna gagnvart fólki og fyrir tækjum.
Í skýrslunni segir að þrír ráðherrar hafi sýnt vanrækslu með
at hafna leysi sínu; seðlabankastjórarnir þrír sömuleiðis, sem og for­
stjóri Fjármálaeftirlitsins. Nefndin taldi hins vegar í upphafi að tólf
hefðu sýnt vanrækslu en eftir að hafa fengið andmæli þeirra fækkaði
þeim niður í sjö.
Helstu niðurstöður skýrslunnar eru að bankarnir hafi vaxið allt
of hratt og orðið tíu sinnum stærri en hagkerfið. Eigendur bank­
anna misnotuðu þá í eigin þágu. Þegar árið 2006 virðist hafa verið
of seint að bjarga bönkunum vegna kerfislægrar áhættu.
Eftir stendur þetta lögmál: Það fer ekki vel á því að bankar séu í
eigu stærstu fyrirtækja og leikenda í viðskiptalífinu – eða að bankar
eigi stærstu fyrirtæki landsins.
Ríkisstjórnin svaf á verðinum. Seðlabankinn telur sig hafa séð
hrunið fyrir þegar í byrjun ársins 2008 þegar lánsfjárkreppa skók
allan heiminn og fundað með oddvitum ríkisstjórnarinnar – en
því miður; bankinn gerði ekkert. Fjármálaeftirlitið, sem gaf út að
bankarnir væru með mjög sterkt eiginfé, hátt eiginfjárhlutfall, og
stæðust öll álagspróf, gerði heldur ekki neitt þótt grunurinn um
veika banka væri sterkur.
Það má draga þá ályktun að ráðherrar, seðlabankastjórar og
fjár málaeftirlit hafi ekki þorað að segja sannleikann í aðdraganda
hruns ins af ótta við að valda áhlaupi á bankana og gera þá þar
með gjaldþrota. Að betra væri að bíða í móki og vonast til að þetta
reddaðist. Af skýrslunni má hins vegar ráða að sannleikurinn sé
sagna bestur.
Ekki veit ég hvernig nefndin kemst að þeirri niðurstöðu að Ingi­
björg Sólrún, annar tveggja oddvita ríkisstjórnarinnar, sem treysti
ekki sínum manni, Björgvini G. Sigurðssyni, ráðherra viðskipta og
bankamála, hafi ekki sýnt vanrækslu. Hún sat fundina með Davíð
en vanrækti að láta Björgvin vita – en hann er sá eini úr ráðherraliði
Samfylkingar sem sakaður er um vanrækslu. Skrítið og ekki stór­
mann legt hjá Ingibjörgu, Össuri og Jóhönnu.
Margir hafa sýnt vanrækslu. En dokum við. Fyrst af öllu hljóta
stóru erlendu bankarnir, sem mokuðu ódýru lánsfé í íslensku bank­
ana og bissness­mógúlana, að vera með hnút í maganum. Þeir tapa
mestu á hruni bankanna. Tapið verður líklegast í kringum 8 til 9
þúsund milljarðar þegar allt tínist til – en skuldir bankakerfisins
voru nálægt 14 þúsund milljörðum fyrir hrun.
Á bak við hvert lán stóru erlendu bankanna voru alls kyns áreiðan ­
leikak annanir. Hundruð sérfræðinga komu við sögu og grand skoðuðu
allt ofan í kjölinn. Þetta voru endurskoðendur, lög fræðingar, ráðgjafar
og áfram mætti telja.
Ætli erlendu bankanir líti ekki meira í eigin barm eftir hrun
íslensku bankanna en að liggja svo náið yfir skýrslu rann sóknar­
nefndar Alþingis. Þeir spyrja: Hvernig gátum við farið að því að tapa
8 til 9 þúsund milljörðum á íslensku bönkunum? Þeir spyrja: Hvað
með alla sérfræðingana okkar sem önnuðust áhættudreifingu, innra
eftirlit og veðtryggingar? Hvað með stjórnir erlendu bankanna?
Ég efast um að eigendur erlendu bank anna noti orðið vanræksla
um lánin til ís lensku bankanna. Annað orð kemur upp í hugann.
Þeir telja sig hafa verið heimska.
Það er þetta með eftirlitið og að vara ekki við. Erlendu bank­
arnir sváfu á verðinum sem og 50 þúsund hluthafar í íslensku
bönkunum. Blaðamenn (ekki síst ég) trúðu glæsilegum árs reikn­
ingum, stunduðu ekki eigin rannsóknir á bönkum og stóð á sama
þótt útlendir bankar væru svona vitlausir að dæla fé í íslensku
bankana, þetta væri hvort sem er þeirra mál. Seðlabankinn sá
en opinberaði ekki nema gagnvart ríkisstjórn. Fjármálaeftirlitið
var nánast í kóma og skildi ekki alvöru málsins. Alþingi brást í
eftirliti sínu með ríkisstjórninni. Íslenskir endurskoðendur skrifuðu
undir ársreikninga – og hinar óháðu greiningardeildir bankanna
voru aldrei í vafa. Hvar voru stjórnir bankanna? Hvað voru
fjármálaráðgjafarnir að hugsa, sem ráðlögðu fólki og fyrirtækjum að
taka ódýr, erlend lán þótt tekjur þess væru í íslenskum krónum? Hvar
var þjóðin sjálf? Afsalaði hún sér eigin rökhyggju og gömlum gildum í
fjármálum í hendurnar á einhverju risastóru opinberu eftirliti sem allt
átti að vita og fylgjast með?
Hvað höfum við svo lært af hruninu? Sjálfsagt lítið því enn
stundar ríkisstjórnin blekkingar og pukur. En kannski hafa ein­
hverjir áttað sig á að nægjusemi, heiðar leiki, sjálfstæð hugsun og
gömul gildi eru ekki sem verst.
Jón G. Hauksson
AF heimur.is
HVAÐ GETUM VIÐ LÆRT?
Pistill sem birtist á heimur.is