Læknablaðið - 01.03.2014, Side 19

LÆKNAblaðið 2014/100 147
Inngangur
Legástungur hafa verið notaðar til að greina litninga-
gerð fósturvefja í um 50 ár. Þær voru lengst af og fyrst
og fremst framkvæmdar hjá konum eldri en 35 ára þar
sem líkur á litningafráviki aukast með aldri, ef saga var
um fósturlát eða fæðingu þar sem litningafrávik greind-
ist eða ef fjölskyldusaga var um slíkt. Legvatnsástungur
og síðar fylgjusýnitökur (samheiti: legástungur), hafa
verið framkvæmdar á Íslandi í nær 40 ár. Þegar legvatns-
ástungur hófust hér á landi fæddu um 5% íslenskra
kvenna barn við eða yfir 35 ára aldri, en nú eru nær 17%
þeirra sem eignast barn yfir þessum aldursmörkum.
Konum sem óskuðu eftir legvatnsástungu fjölgaði hratt
og þær voru orðnar rúmlega 500 árið 1996.1 Miðað við
1% líkur á fósturláti eftir legvatnsástungu,2 mátti rekja
um 4-5 síðkomin fósturlát á ári einvörðungu til legvatns-
ástungu.3
Snemma á tíunda áratugnum birtust rannsóknir þar
sem lýst var hugsanlegri tengingu milli óeðlilega víðs
ómsnauðs svæðis aftan á hnakka og hálsi fósturs á fyrsta
þriðjungi meðgöngu (kallað „aukin hnakkaþykkt“) og
litningafrávika.4-6 Með því að skeyta saman í reikniforriti
hnakkaþykktarmælingu fósturs, aldri móður og upplýs-
ingum um nokkra aðra áhættuþætti, má fá áhættumat
fyrir þrjú algengustu litningafrávikin, þrístæður 13, 18
og 21. Matið batnaði við að bæta við niðurstöðum varð-
andi þéttni 2-3 lífefnavísa sem myndast í fylgju og mæl-
ast í móðursermi. Þessi skimun við lok fyrsta þriðjungs
meðgöngu kallast á íslensku samþætt líkindamat (first
trimester screening).7
Frá árinu 1998 var farið að bjóða þessar mælingar og
mat á áhættu á litningagöllum fósturs á Landspítala og
inngangur: Legvatnsástungur og fylgjusýnitökur (samheiti: legástungur)
eru aðferðir til að skoða litningagerð fósturs. Þunguðum konum 35 ára og
eldri hefur í yfir 35 ár boðist að fá gerða legástungu. Aldur móður var aðal-
ástæðan fram til ársins 1998 þegar ný fósturskimun, samþætt líkindamat,
var innleidd mun fyrr í meðgöngu. Tilgangur rannsóknarinnar var að skoða
afdrif þungana í kjölfar legástungu í einbura- og tvíburaþungunum, einkum
með tilliti til fósturláts, breytingar á aldurssamsetningu, ástæður fyrir
legástungunni og niðurstöður litningarannsóknar.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin var afturskyggn og náði til íslenskra
kvenna sem komu í legástungu (n=2323) á fósturgreiningardeild kvenna-
deildar Landspítala á árunum 1998-2007. Skrár um fósturgreiningarað-
gerðir og mæðra- og sjúkraskrár voru notaðar til að safna gögnum um
ástæðu fyrir legástungu, aldur móður, hvort legvatnsástunga eða fylgju-
sýni var valin, afdrif meðgöngu og litningagerð fósturs.
niðurstöður: Legástungum fækkaði umtalsvert, úr tæplega 500 í rúmlega
100 í lok rannsóknartímabilsins. Fylgjusýnitökum fjölgaði hlutfallslega.
Fósturlát tengd legástungu voru 22/2323(0,9%). Ekki var marktækur
munur eftir því hvort gerð var legvatnsástunga (0,8%) eða fylgjusýnitaka
(1,3%). Munurinn minnkaði í 0,7% og 0,8% fyrir hvora greiningaraðferðina
á seinni helmingi rannsóknartímabilsins. Aldurssamsetning varð dreifðari
og aldursástæðum fækkaði úr 81,2% niður í 30,8%.
Ályktun: Tíðnitölur um fósturlát við legástungur hér á landi reyndust sam-
bærilegar því sem er erlendis og fylgikvillar fátíðir. Með algengari fylgju-
sýnitökum færðist fósturgreining á fyrri stig meðgöngu. Ný skimun hefur
breytt aldurssamsetningu og hún býðst nú öllum konum. Gögnin gefa færi
á að bæta upplýsingagjöf og fræðslu til verðandi foreldra í tengslum við
legástungur.
ÁGRIp
síðar á Sjúkrahúsinu á Akureyri. Í upphafi var aðeins
konum sem komu í viðtal vegna legvatnsástungu boðin
hnakkaþykktarmæling en kostir nýrrar aðferðar komu
fljótt í ljós og 2006 var ákveðið að öllum þunguðum
konum stæði samþætt líkindamat til boða við 11-14
vikna meðgöngulengd óháð aldri. Ef skimunin bendir
til aukinnar áhættu á litningafráviki er konum boðin
greining með annaðhvort fylgjusýnitöku, sem hægt er
að framkvæma frá ll vikna meðgöngu, eða legvatns-
ástungu við 16-17 vikna meðgöngu, aðgerðum sem eru
ekki með öllu án áhættu á fósturláti. Við fylgjusýnitöku
eru teknar frumur úr fylgju og tekur tvo sólarhringa
að fá bráðabirgðaniðurstöðu (lokaniðurstaða eftir 10-12
daga). Í legvatnsástungu eru teknir 10 ml af legvatni
og fæst niðurstaða eftir tvær vikur. Aðkallandi var að
skoða hver áhætta við þessar aðgerðir væri hér á landi í
samanburði við alþjóðlegar tölur og meta hvaða breyt-
ingar urðu samfara innleiðingu á samþættu líkinda-
mati, meðal annars til að unnt væri að veita verðandi
foreldrum sem íhuga legvatnsástungu eða fylgjusýni-
töku haldgóðar upplýsingar til ákvarðanatöku, bæði um
skimunina og greiningarrannsóknirnar.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var afturskyggn og byggð á upplýsingum
úr sjúkraskrám allra kvenna sem komu í legástungu á
Landspítala á 10 ára tímabili frá 1. janúar 1998 til 31. des-
ember 2007. Við gagnasöfnun var notuð skráning fóstur-
greiningadeildarinnar um þessar konur. Allar sjúkra-
skýrslur/mæðraskrár þessara kvenna voru skoðaðar,
Greinin barst
23. ágúst 2013,
samþykkt til birtingar
7. febrúar 2014.
Engin hagsmunatengsl
gefin upp.
Fósturlát í kjölfar legvatnsástungu
og fylgjusýnitöku á Íslandi
Kristín Rut Haraldsdóttir1,2 ljósmóðir, Helga Gottfreðsdóttir1,2 ljósmóðir, Reynir Tómas Geirsson2,3læknir
1Hjúkrunarfræðideild,
ljósmóðurfræði, Háskóla
Íslands, 2kvennadeild
Landspítala, 3læknadeild
Háskóla Íslands.
Fyrirspurnir:
Kristín Rut Haraldsdóttir
krruthar@landspitali.is
R A N N S Ó K N
Ég hef ekki
verið á pillunni í
og samt verið yfir 99% örugg
um að verða ekki þunguð
2 ár, 3 mánuði
og 4 daga
13,5 MG LEVONORGESTREL
Ný getnaðarvörn
Jaydess® er smálykkja sem veitir
örugga vörn gegn þungun í allt að 3 ár
Lítil og auðveld í uppsetningu1
Lítið magn hormóna og verkun að
mestu staðbundin
Rannsökuð hjá konum sem hafa fætt
barn sem og þeim sem ekki hafa fætt
barn
-Jaydess® er ekki fyrsta val fyrir
konur sem ekki hafa fætt barn,
vegna takmarkaðrar klínískrar
reynslu
1. Gemzell-Danielsson K, et al. Fertil steril 2012; (97): 616-622. e3.
Upplýsa ber notendur um hættu
á utanlegsfóstri og einkenni þess
L.
IS
.12
.2
0
13
.0
0
4
6