Læknablaðið - 01.07.2014, Blaðsíða 31

LÆKNAblaðið 2014/100 399
Lækkun blóðfitu
Stórar slembiraðaðar tvíblindar rannsóknir og samantektarrann­
sóknir hafa sýnt fram á að lækkun heildarkólesteróls og LDL­
kólesteróls með statínum dregur úr hættu á heilablóðþurrð. Tvær
stórar slembiraðaðar tvíblindar rannsóknir; Heart Protection
Study (HPS) og the Stroke Prevention by Aggressive Reduction in
Cholesterol Levels (SPARCL) beindust sérstaklega að sjúklingum
sem fengið höfðu heiladrep eða skammvinna heilablóðþurrð og
höfðu heildarkólesteról yfir 3,5 mmól/l, eða LDL­kólesteról yfir
2,6 mmól/l. 61,62 Simvastatín 40 mg daglega og atorvastatín 80 mg
daglega lækkuðu LDL­kólesteról annars vegar um 1 mmól/l og
hins vegar 1,4 mmól/l. Í báðum rannsóknunum dró hlutfallslega
úr hættu á heilablóðfalli um 20%. Heildarfækkunin nam 12 áföll­
um á hverja þúsund sjúklinga sem meðhöndlaðir voru á hverju ári.
Statínlyf geta hugsanlega aukið áhættuna á heilavefsblæðingu.
Þessi áhrif sjást þó ekki í öllum rannsóknum.63 Alvarlegar auka­
verkanir eins og rákvöðvasundrun (rhabdomyolysis) eða lifrarbilun
eru afar fátíðar.63,64 Annað gildir þegar statínlyf er notað með fíbrat
lyfi, það eykur hættuna á rákvöðvasundrun til muna.65
Niðurstöður rannsókna gefa sterka vísbendingu um að lækka
skuli kólesteról með statíni hjá flestum sjúklingum sem fengið hafa
heilablóðþurrð.49 Út frá ofannefndum rannsóknum má hugsanlega
draga í efa meðferð með statínum hjá einstaklingum með heildar­
kólesteról undir 3,5 mmól/l, eða LDL­kólesteról undir 2,6 mmól/l.
Ekki eru til rannsóknir þar sem borin eru saman ólík statínlyf
hjá sjúklingum sem hafa fengið heilablóðþurrð. Algengast er að
nota annaðhvort simvastatín eða atorvastatín þar sem þau lyf eru
ítarlegast rannsökuð. Líklega er rétt að hefja meðferð á fyrstu dög­
unum eftir heilaáfallið.49
Meðferð sykursýki
Meðal einstaklinga sem fengið hafa heilablóðþurrð er algengi
sykursýki 15% til 33%.66 Rannsóknir sýna að góð sykurstjórn
minnkar hættu á fylgikvillum sykursýki vegna smáæðasjúkdóms
og hugsanlega vegna stóræðasjúkdóms og þar með hættu á heila­
blóðþurrð.67­69 Mælt er með hefbundinni meðferð samkvæmt klín­
ískum leiðbeiningum hjá einstaklingum með sykursýki sem orðið
hafa fyrir heilablóðþurrð.49
Æðaþelsbrottnámsaðgerð á hálsslagæð (carotid endarterectomy)
Fjöldi rannsókna hefur sýnt fram á gagnsemi æðaþelsbrottnáms
í fyrirbyggjandi tilgangi í völdum tilfellum eftir heilablóðþurrð.
Hafi sjúklingur fengið heiladrep/skammvinna heilablóðþurrð
nýlega ætti að framkvæma aðgerð ef til staðar er 70­99% þrenging
og brottfallseinkenni ekki alvarleg.49 Skilyrði er að tíðni alvarlegra
fylgikvilla (heiladreps eða dauða) slíkrar aðgerðar á hlutaðeigandi
stofnun sé lægri en 6%. Árangur aðgerðarinnar er betri því fyrr
sem hún er gerð. Mælt er með því að aðgerðin sé framkvæmd
innan tveggja vikna. Til greina kemur að framkvæma aðgerð á
hálsslagæð hjá sjúklingum með 50­69% hálsæðarþrengingu án
alvarlegra brottfallseinkenna. Þeir sjúklingar sem helst hafa gagn
af slíkri aðgerð eru karlmenn með nýleg heilabarkarbrottfalls­
einkenni. Ekki er mælt með því að gera aðgerð á hálsslagæð hjá
sjúklingum sem eru með <50% þrengingu í hálsslagæð. Sjúklingar
ættu að vera á blóðflöguhamlandi meðferð fyrir, á meðan og eftir
aðgerð á hálsslagæð.49
Reykingar
Mikilvægt er að hvetja alla sjúklinga með heilablóðþurrð til að
hætta reykingum. Reykingabindindi lækkar dánartíðni vegna
kransæðasjúkdóms um helming á innan við einu ári og hættan á
heilablóðþurrð minnkar til muna á næstu fimm árum.70­72 Niður­
stöður rannsókna hvetja til notkunar á þeim hjálparmeðulum sem
til eru gegn reykingum: ráðgjöf, nikótínskyld lyf og lyf eins og
búprópíon.49,73
Áfengi
Mælt er með því að þeir sem nýlega hafa veikst af heilablóðþurrð
forðist mikla áfengisneyslu.49,74
Matarvenjur
Hvetja ber of þunga einstaklinga til að léttast með þeim ráðum
sem í boði eru. Allir ættu að fá ráðgjöf um hollar matarvenjur með
lágu hlutfalli af mettuðum fitusýrum og salti með áherslu á fisk­
meti, trefjar, ávexti og grænmeti. Slíkt getur komið að gagni í fyrir­
byggjandi tilgangi, meðal annars vegna lækkunar á blóðþrýstingi
og blóðfitu.75­77 Mælt er með því að sjúklingar sem fengið hafa
heilablóðþurrð hreyfi sig, ef heilsa þeirra leyfir, að minnsta kosti
þrisvar í viku (minnst 30 mínútur í senn) þannig að púls aukist til
muna og að þeir svitni.49
Samantekt
Á Íslandi verða um 400 einstaklingar fyrir heilablóðþurrð á ári
hverju. Rúmlega einn á dag. Talið er að um tvær milljónir heila­
frumna deyi á hverri mínútu eftir að slagæð í heila lokast. Heila­
blóðþurrð er því bráðaástand. Öllu máli skiptir að sjúklingurinn
komist sem fyrst á sjúkrahús, meðal annars til segaleysandi með­
ferðar. Allir sjúklingar með brátt heilablóðfall ættu að leggjast inn á
heilablóðfallseiningu. Þar fer fram heildstæð og þverfagleg nálgun
hvað varðar hinar fjölmörgu orsakir og afleiðingar heilablóðfalls,
með áherslu á endurhæfingu. Til að koma í veg fyrir endurtekið
áfall skal hefja annars stigs fyrirbyggjandi meðferð sem fyrst. Þar
kemur til álita blóðflöguhemjandi meðferð, blóðþrýstingsmeðferð,
lækkun blóðfitu, meðferð sykursýki, lífsstílsbreytingar, blóðþynn­
ing hjá sjúklingum með segalind í hjarta og æðaþelsbrottnámsað­
gerð á hálsslagæð, þar sem það á við.
Y F I R L I T