Læknablaðið - 01.07.2014, Blaðsíða 45

LÆKNAblaðið 2014/100 413
U M F J Ö L L U N O G G R E I N A R
væru spilltir, margir hverjir, og það varð
honum að falli. „Ég hitti hann í Gidole árið
1968 þegar við opnuðum þar klíník með
30 rúmum. Það var gaman að spjalla við
hann og heimsókn hans ánægjuleg.“
En það breyttist margt í landinu með
falli keisarans. „Fyrstu árin var friðsam­
legt í Eþíópíu, það var ekki fyrr en komm­
arnir komu til skjalanna og gerðu byltingu
1974 að ástandið fór að versna. Þó voru
aldrei mikil átök í Suður­Eþíópíu, bara
mikill áróður. Afstaða stjórnvalda breyttist
að ýmsu leyti, til dæmis til lyfjakaupa.
Það var settur nýr maður yfir þá deild
í ráðuneytinu sem þurfti að samþykkja
lyfjapantanir okkar. Hann var menntaður
í Moskvu og hafði ákveðnar skoðanir á
því sem við vorum að panta, strikaði oft út
hluta af því sem við höfðum beðið um, til
dæmis æðavökva. Kollegar mínir gengu
á fund hans og áttu við hann nokkuð
hvassar samræður um þessi mál sem
lyktaði með því að hann hrópaði á þá: You
are criminals!“
Í hendur hins opinbera
Ekki var þó allt vont sem fylgdi bylting­
unni. „Margir eþíópskir unglingar hlutu
menntun í Austur­Evrópu og á Kúbu. Það
gerðu kommarnir vel. Þegar þeir misstu
völdin sneru margir læknar heim að loknu
námi. En smám saman fór starfsmögu­
leikum lækna fækkandi, það voru ekki
til launaðar stöður fyrir alla þessa lækna.
Allt í einu voru komnir sjö læknar þar sem
ég hafði verið einn áður. Með tímanum
brugðust margir læknar við með því að
opna einkastofur úti í bæ og sneru baki
við landsbyggðinni.
Samstarfið við stjórnvöld á þessum
tíma var gott, en þegar fram liðu stundir
mátti sjá merki þess að til voru þeir sem
þótti óeðlilegt að útlendingur stjórnaði
spítalanum. Þá var mér falið annað hlut­
verk: ég átti að semja við ríkið um að
kristniboðssamtökin hættu rekstri spítal­
anna í Arba Minch og Irgalem og innlend
stjórnvöld, ríki og héraðsstjórnir, tækju
við. Það gerðist árið 1998. Við reyndum
að skilja við starfsfólkið af fullri virðingu
og tryggja að það héldi launum sínum og
réttindum á borð við eftirlaun.
Kristniboðið er enn starfandi og okkur
er velkomið að vera í landinu, þótt heil­
brigðisstofnanirnar séu í höndum ríkisins
núna. Til dæmis er kollega minn norskur,
prófessor í Bergen, að stjórna verkefni í Gi­
dole sem snýst um að kenna svonefndum
heilsuliðum (health officers á ensku) að
gera keisaraskurði til að draga úr mæðra­
dauða við barnsburð. Hjúkrunarfólkið
lærir svæfingar og sótthreinsun. Það þarf
að draga úr kröfunum því læknarnir fást
ekki til að búa á landsbyggðinni. Þeir vilja
vera í borgunum þar sem þeir reka einka­
stofur. Verkefnið nýtur viðurkenningar
WHO og hefur gengið vel, dregið verulega
úr mæðradauða.“
Sex barna faðir
Það skiptust líka á skin og skúrir í einka­
lífi Jóhannesar. Þau Áslaug eignuðust
tvisvar sinnum tvíbura og síðar eina
dóttur en áður höfðu þau ættleitt barn. Ás­
laug veiktist í Eþíópíu og lést fyrir aldur
fram árið 1986, aðeins 58 ára gömul. Um
líkt leyti glímdi Jóhannes við hjartamein
og þunglyndi í kjölfar hjartaáfalls. Þá
voru þau flutt til Noregs. Jóhannes
kvæntist tveimur árum síðar annarri konu,
kennaranum Kari Bø, en þau höfðu kynnst
lítillega þegar hún starfaði við Norska
skólann í Eþíópíu.
Næstu árin starfaði Jóhannes sem
læknir í Noregi. Árið 1992 sneru þau Kari
aftur til Eþíópíu og dvöldu í Gidole og á
fjórum öðrum stöðum fram til ársins 2000.
Kari vann við að efla handverk meðal
eþíópískra kvenna og koma á fót mörk­
uðum með afurðir þeirra, en Jóhannes
starfaði fyrir hið opinbera eins og áður
er sagt frá. Að sjálfsögðu voru þau einnig
virk í kristniboðsstarfinu.
Það er kannski engin furða að Jóhannes
svari því játandi þegar ég spyr hvort
hann sé ánægður með ævistarf sitt. „Já,
mér finnst það hafi verið innihaldsríkt.
Það er mikilvægt að hjálpa fólki og ég sá
árangur af því. Ég þurfti að starfa á öllum
sviðum læknisfræðinnar og sinna far­
sóttarsjúklingum, mæðrum í barnsnauð,
skurðlækningum og svo framvegis. Ég er
með viðurkenningu sem skurðlæknir og
það kom sér oft vel, enda ómögulegt að
þurfa að senda konur langa leið ef þær
þurftu í keisaraskurð. Ég þurfti að kunna
eitthvað um allt,“ segir Jóhannes Ólafsson
kristniboði og læknir – í þeirri röð.
Í marsmánuði síðastliðnum var Jóhannes sæmdur stórriddarakrossi Noregskonungs fyrir starf sitt í Eþíópíu, „einkum
þjónustu við mæður og börn“ eins og segir í rökstuðningi. Myndin er tekin af því tilefni en með Jóhannesi eru eigin-
kona hans, Kari Bø, til vinstri og fylkisstjórinn í Agder.
Lítil skurðaðgerð í gangi.