Læknablaðið - 01.07.2014, Blaðsíða 53

l Ö G F R æ ð i 1 0 . P i S T i l l
Læknar eru hvattir til að koma á framfæri við ritstjórn eða
pistlahöfund ábendingum um efni sem þeir vilja að fjallað verði um.
Dögg
Pálsdóttir
lögfræðingur
Læknafélags Íslands
DoggP@lis.is
Nýverið gaf ríkissaksóknari út ákæru á
hendur heilbrigðisstarfsmanni og heil­
brigðisstofnun fyrir manndráp af gáleysi.
Mikil umræða um ákæruna varð til þess
að ríkissaksóknara þótti rétt að að birta
hana á heimasíðu sinni 22. maí 2014
(rikissaksoknari.is/um­embaettid/frettir/
nr/71). Lýsing ákæru á meintri refsiverðri
háttsemi heilbrigðisstarfsmannsins ber
með sér að í þremur tilgreindum atriðum
er hann talinn hafa farið á svig við það
sem verklagsreglur bjóða. Tveimur dögum
síðar birti ríkissaksóknari á heimasíðu
sinni stutta samantekt um manndráp af
gáleysi. Lesendur eru hvattir til að kynna
sér þá umfjöllun því hún er gagnleg og
upplýsandi um það hvað þarf til að koma
til að ákært sé fyrir manndráp af gáleysi
(rikissaksoknari.is/um­embaettid/frettir/
nr/72).
Um skráningar­ og tilkynningaskyldu
óvæntra atvika í heilbrigðisþjónustu var
fjallað í 10. tbl. 99. árgangs Læknablaðsins
2013 og vísast til þeirrar umfjöllunar. Í
ljósi umræðunnar þykir þó rétt að fjalla
ítarlegar um þetta efni.
Þegar dauðsfall verður, hvort sem það
gerist innan eða utan heilbrigðisstofnunar,
þarf ætíð að skoða líkið og athuga hvernig
andlátið bar að, dauðaskilmerki og líklega
dánarorsök, sbr. 1. mgr. 2. gr. laga nr.
61/1998 um dánarvottorð, krufningar og
fleira. Í 3. gr. sömu laga segir að læknir
sem kvaddur er til vegna líkskoðunar
skuli gera lögreglu viðvart ef ætla má
að dauðsfall megi rekja til mistaka, van­
rækslu eða óhappatilviks við læknismeð­
ferð. Lögreglu skal einnig tilkynna ef ætla
má að andlát tengist refsiverðu athæfi,
sjálfsvígi eða andláti af völdum slyss, ef
maður hefur fundist látinn, ef dauðsfall er
óvænt eða ef maður andast í fangelsi eða
á öðrum áþekkum stað. Það þarf því mjög
oft að tilkynna lögreglu um andlát og
sú tilkynningaskylda er ekki takmörkuð
við andlát sem ætla má að rekja megi til
læknismeðferðar. Hugtakið læknismeðferð
er hér notað í víðri merkingu því það vísar
til meðferðar allra heilbrigðisstarfsmanna í
lækningaskyni, ekki eingöngu til meðferð­
ar sem læknar veita. Hugtakið er í fleiri
lögum notað í svo víðtækri merkingu.
Í skýringum við 3. gr. í frumvarpi því
sem varð að lögum nr. 61/1998 er á það
bent að oftast sé enginn vafi á því að
andlát hafi borið eðlilega að, jafnvel þótt
dánarorsök sé óljós. Sé hins vegar óvissa
um þetta atriði skuli læknir sem skoðar
líkið undantekningarlaust tilkynna lög­
reglu um andlátið. Bent er á að ekki sé
nánar fjallað um það í ákvæðinu hvernig
þessi andlát skuli tilkynnt en talið að í
flestum tilvikum yrði það gert símleiðis.
Þá kemur fram í skýringunni að gert sé
ráð fyrir að ráðherra setji reglur um við­
brögð lögreglu við slíkum tilkynningum,
ekki síst þeim sem ætla má að séu vegna
mistaka, vanrækslu eða óhappatilviks
í sambandi við læknismeðferð eða for­
varnir vegna sjúkdóms. Loks er áréttað
að í ákvæðinu sé fjallað um tilkynningar
til lögreglu og að telji lögreglan rannsókn
vegna andláts á heilbrigðisstofnun nauð­
synlega, sé gert ráð fyrir að í sérstökum
vinnureglum verði fjallað um samskipti
lögreglu og heilbrigðisstofnunar í þeim
málum.1 Eftir því sem næst verður komist
hefur ráðherra ekki sett slíkar reglur um
viðbrögð lögreglu við tilkynningum skv. 3.
gr. laga nr. 61/1998.
Tilkynningaskyldan vegna óvænts
andláts sjúklings er áréttuð í 3. mgr. 10.
gr. laga nr. 41/2007 um landlækni og
lýðheilsu og þar vísað til 3. gr. laga nr.
61/1998 varðandi framkvæmd hennar.
Í fjölmiðlaumræðu eftir birtingu áður­
nefndrar ákæru á hendur heilbrigðisstarfs­
manni gætti þess viðhorfs að aðrar reglur
eigi að gilda um heilbrigðisstarfsmenn
þegar kemur að manndrápi af gáleysi.
Þetta má auðvitað lengi ræða og skoðunar­
vert er að til dæmis hafa Danir valið aðra
leið. Í dönskum heilbrigðislögum eru
ákvæði þess efnis að ef heilbrigðisstarfs­
maður tilkynnir sjálfur um óvænt atvik
í heilbrigðisþjónustu þá fylgi því engar
afleiðingar, hvorki áminning af hálfu eftir­
litsaðila né opinber ákæra.
Í áðurnefndri umfjöllun um manndráp
af gáleysi á heimasíðu embættis ríkissak­
sóknara kemur fram að 215. gr. almennra
hegningarlaga nr. 19/1940, sem gerir
manndráp af gáleysi refsivert, nær til allra,
hvaða starfi eða stöðu sem þeir gegna. Þar
kemur einnig fram að mál sem ákæruvald­
ið hefur haft til meðferðar og snerta ætluð
refsiverð brot starfsmanna í heilbrigðis­
þjónustu séu sjaldgæf og sönnunarstaðan
með þeim hætti að mál hafa verið felld
niður á grundvelli sönnunarskorts.2 Ákær­
an sem nú hefur verið gefin út mun vera
hin fyrsta sinnar tegundar. Liggur þó fyrir
að á ári hverju tilkynnir Landspítalinn að
minnsta kosti 6­10 dauðsföll á grundvelli
3. gr. laga nr. 61/1998.3 Það sýnist því ekki
mikil þörf á því að fara dönsku leiðina og
láta í þessum efnum aðrar reglur gilda um
heilbrigðisstarfsmenn. En ef vilji er til slíks
kallar það á lagabreytingar.
1. Frumvarp til laga um dánarvottorð, krufningar o.fl., þskj.
795, 464. mál, skýringar við 3. gr. frumvarpsins. Vefútgáfa
Alþingistíðinda: althingi.is/altext/122/s/0795.html ­ júní
2014.
2. Sjá umfjöllun á heimasíðu embættis ríkissaksóknara um
manndráp af gáleysi. Slóð: www.rikissaksoknari.is/um-
embaettid/frettir/nr/72.
3. Sjá frétt í RÚV 21. maí 2014. Slóð: www.ruv.is/frett/
akaerd­vegna­andlats­sjuklings. <http://www.www.ruv.
is/frett/akaerd­vegna­andlats­sjuklings.>
Dauðsfall á heilbrigðisstofnun
LÆKNAblaðið 2014/100 421