Læknablaðið - 01.07.2014, Blaðsíða 48

416 LÆKNAblaðið 2014/100
U M F J Ö l l U n O G G R E i n a R
Þó klínísk skoðun læknis sé framkvæmd
af færni og nákvæmni eru upplýsingar
sem þannig fást oft takmarkaðar. Því hefur
orðið mikil aukning í notkun sérhæfðrar
myndgreiningar en slík þjónusta er að
mestu bundin við stærri sjúkrahús á
landinu.
Á síðustu árum hafa komið fram
margar gerðir af einfaldari ómtækjum sem
gætu aukið möguleika til myndgreiningar
á smærri heilbrigðisstofnunum.
Í tengslum við þessa framþróun tækn­
innar hefur einnig orðið fagleg þróun í
notkun ómtækjanna. Þegar ómun er gerð
af hjarta­, röntgen­ eða kvensjúkdóma­
lækni er venjulega lýst nákvæmlega því
sem sést. Við hjartaómun hjartalæknis eru
gerðar nákvæmar mælingar á hjartalokum
og á þykkt, stærð og samdrætti hjarta­
hólfa. Til viðbótar við þessar ómanir hefur
reynst gagn að því í bráðatilvikum að gera
einfaldar ómanir og til dæmis í endur­
lífgun að meta hvort einhver samdráttur
sé í hjartanu, eða hjá sjúklingum með and­
þyngsli að vita strax hvort vökvasöfnun
sé í gollurshúsinu og hvort samdráttur
vinstri slegils sé eðlilegur eða skertur.
Til aðgreiningar frá hefðbundnum
formlegum ómskoðunum hefur þessi ein­
falda ómun verið nefnd bedside ultrasound,
point-of-care ultrasound eða clinical ultraso-
und og við stingum upp á að nota heitið
bráðaómun.
Mikilvægt er að athuga að bráðaómun­
um er aldrei ætlað að koma í staðinn fyrir
nákvæmari myndgreiningu. Bráðaómanir
nýtast frekar sem viðbót við klíníska
skoðun. Ef kona á afskekktum stað fær
til dæmis skyndilega slæman verk í neðri
hluta kviðar snemma á meðgöngu er hægt
að gera einfalda ómun gegnum kviðvegg.
Ef fósturvísir sést í legi er hægt að telja úti­
lokað að um utanlegsfóstur sé að ræða. Án
ómskoðunar er hins vegar varla um annað
að ræða en að útvega tafarlaust flutning á
sjúkrahús vegna mögulegrar blæðingar frá
utanlegsfóstri.
Innan bráðalækninga í Bandaríkjunum
voru fyrst settar reglur um bráðaómskoð­
anir árið 2001 og voru þær síðast uppfærð­
ar 2008. Þar er gerð krafa um þjálfun í óm­
skoðunum í sérnámi í bráðalækningum,
bæði þekkingu á eðlis­ og tækjafræði og
einnig verklega þjálfun í 11 mismunandi
tegundum ómunar. Á bráðadeild Land­
spítala hefur verið unnið að því síðan
2011 að innleiða ómskoðanir samkvæmt
þessum staðli. Á spítalanum eru einnig
lungnalæknar og svæfinga­ og gjörgæslu­
læknar, auk lækna annarra sérgreina,
farnir að nýta sér ómtæknina í auknum
mæli. Utan veggja sjúkrahússins er einnig
stækkandi hópur lækna í heilsugæslu og
öðrum sérgreinum sem hefur tileinkað sér
ómskoðanir.
Bráðaómskoðanir hafa mætt nokk­
urri andstöðu einstakra aðila hér á landi
eins og reynslan hefur jafnframt verið í
öðrum löndum þar sem þær hafa verið
innleiddar. Í Bandaríkjunum var svipuð
umræða í gangi fyrir áratug síðan þegar
bráðalæknar innleiddu notkun ómtækja í
sínum hópi. En eftir nokkra umræðu lýstu
bandarísku læknasamtökin því yfir að
ómtæknin nýttist með fjölbreyttum hætti í
læknisfræði. Mælst var til þess að læknar
í öllum sérgreinum læknisfræðinnar
notuðu ómun innan skilgreindra marka
í vinnuleiðbeiningum sérgreinanna. Í
samræmi við þessar ályktanir er æskilegt
að umræða fari fram innan sérgreinanna
hérlendis um notkun bráðaómskoðana,
hvaða tegundir ómunar æskilegt sé að
læknar sérgreinarinnar geti framkvæmt
og hvaða þjálfun og gæðaeftirlit þurfi með
þessari starfsemi.
Tæknilega og fjárhagslega er vel fram­
kvæmanlegt að keypt verði ómtæki á
allar heilsugæslustöðvar á Íslandi. Slík
fjárfesting væri þó marklaus nema henni
fylgdi að læknar fengju viðeigandi þjálfun
til að óma.
Bráðaómun í
héraðslækningum
á Íslandi
Hjalti Már björnsson
bráðalæknir
bráðadeild Landspítala
hjaltimb@gmail.com
Sigurður Halldórsson
heilsugæslulæknir
Heilbrigðisstofun Þingeyinga