Læknablaðið - 01.03.2015, Blaðsíða 7

LÆKNAblaðið 2015/101 127
R I T S T J Ó R N A R G R E I N
Sjötta febrúar ár hvert helga Sameinuðu
þjóðirnar baráttu gegn umskurði á kynfær-
um kvenna og nefna daginn International
day of Zero Tolerance for Female Genital
Mutilation.1
Ekki fór mikið fyrir baráttuaðgerðum
hér á landi í þessum anda í ár. Það er
skiljanlegt og jafnvel afsakanlegt, þar sem
þessi heilbrigðisvandi virðist ekki sérlega
umfangsmikill hjá íbúum og nýbúum á Ís-
landi. Engin rannsókn hefur verið gerð á
útbreiðslu umskurðar meðal innflytjenda
á Íslandi, en ljósmæður og fæðingalæknar
geta vitnað um að fáar konur sem hér fæða
hafa orðið svo illa úti að þess verði vart í
fæðingu. Hugsanlegt er þó að konur sem
við aðstoðum í fæðingu hafi verið beittar
umskurði af minna umfangi, svo líkamleg
ör séu lítt sýnileg.
Árið 2005 samþykkti Alþingi einróma
lagabreytingu við almenn hegningarlög,
sem formenn allra þingflokka stóðu að
baki, og bannaði með því umskurð kvenna
á Íslandi. Viðbótarákvæðið við 218. grein
laganna hljóðar svo: „Hver sem með lík-
amsárás veldur tjóni á líkama eða heilsu
stúlkubarns eða konu með því að fjarlægja
kynfæri hennar að hluta eða öllu leyti skal
sæta fangelsi allt að 6 árum. Nú hefur árás
í för með sér stórfellt líkams- eða heilsutjón
eða bani hlýst af, eða hún telst sérstaklega
vítaverð vegna þeirrar aðferðar sem notuð
er, og varðar brot þá fangelsi allt að 16
árum.“2
Mörg ríki heims hafa í lögum sínum
ákvæði sem banna umskurð, einnig mörg
þeirra ríkja þar sem hann er stundaður
hvað mest.3 Súdan varð fyrsta land í heimi
til þess að samþykkja lög sem bönnuðu
umskurð. Það var árið 1946 en nú 70 árum
síðar er mikill meirihluti súdanskra kvenna
enn umskorinn.4 Svo þungur er þessi róður.
Siðvenjan er svæðabundin í heiminum,
en ekki eins tengd trúarbrögðum og margir
halda. Egyptaland, Sómalía og Súdan eru
gjarnan tekin sem dæmi um lönd þar sem
verknaðurinn er mikið stundaður, og það á
við um flest önnur lönd í norðausturhorni
Afríku en einnig svæði í suðaustur Asíu
og í Miðausturlöndum. Svo vill til að lítið
er um innflytjendur á Íslandi frá þessum
svæðum.
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin hefur
skor ið upp herör gegn umskurði kvenna
og skilgreint hann sem ofbeldi og brot á
mannréttindum. Þar hefur umfang um-
skurðar verið flokkað á eftirfarandi hátt:
1. flokkur: Snípur fjarlægður að hluta eða
að öllu leyti.
2. flokkur: Snípur og skapabarmar fjar-
lægð að hluta eða að öllu leyti.
3. flokkur: Leggangaop þrengt og það
hulið með samgrónum skapabörmum
(infibulation).
4. flokkur: Hvers konar annað skaðlegt
inngrip á kynfærum kvenna án læknis-
fræðilegs tilgangs, til dæmis götun
(piercing), stungur (pricking), skurður
(incision), skröpun (scraping) og brennsla
(cauterization).3
Afleiðingar umskurðar í bráð og lengd
eru vel kunnar og margar lífshættulegar:
blæðingar, sýkingar (bakteríur, HIV, hepa-
titis, tetanus), þvagleki, þvagteppa, sárs-
auki, ófrjósemi og erfiðar barnsfæðingar,
að ógleymdu sársaukafullu eða skynlausu
kynlífi. Það kann að hljóma kaldhæðnis-
lega að hið síðastnefnda er ekki fylgikvilli,
heldur tilgangur aðgerðarinnar, að ræna
konuna góðri kynlífsupplifun. Að öðru
leyti er tilgangur umskurðar óljós en hann
er víðast inngróin samfélagsvenja sem
styrkist af hjátrú og talinn nauðsynlegur
til að kona verði fullgild og virðingarverð.3
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin telur það
mikilvægan hlekk í baráttunni að hindra
„medikaliseringu“ umskurðarins. Það
þekkist að foreldrar leiti til lækna eða
annarra heilbrigðismenntaðra með dætur
sínar til umskurðar og í fljótu bragði mætti
ætla að það væri skömminni skárra en að
aðgerðin væri gerð við frumstæðar að-
stæður og bágborið hreinlæti án deyfingar.
En í því felst viðurkenning á verknaðinum
og þá viðurkenningu vill stofnunin ekki
að við heilbrigðisstarfsmenn veitum. Það
vegur þyngra en að bæta aðstæðurnar fyrir
hverja og eina konu.
Lítum okkur nær. Þótt umskurður sé
ekki daglegt vandamál á Íslandi höfum
við náskyldan alvarlegan vanda að kljást
við en það eru lýtaaðgerðir á kynfærum
kvenna. Augljóst er að aðgerðir eins og
húðflúr og minnkun skapabarma í útlits-
bætandi tilgangi fellur í fjórða flokk um-
skurðar sem greint er frá hér að ofan. En
þá orkar læknisfræðilegur tilgangur tví-
mælis. Læknisfræðileg ábending verður að
vera fyrir hendi fyrir sérhverja aðgerð. Við
getum ekki skellt skuldinni á konurnar og
sagt að þær vilji þetta sjálfar. Flestar myndu
stúlkurnar í Afríku líka segja að þær vildu
umskurðinn, annars verða þær ekki viður-
kenndar í samfélaginu og útskúfunin ein er
vís. Trúin og hefðin eru harðir húsbændur
og tískan er það líka á mjög svipaðan hátt.
Við megum ekki hlaupa til og gera óþarfar
og heilsuspillandi aðgerðir á konum (eða
körlum) sem sækjast eftir þeim, ef ekki er
ástæða til samkvæmt okkar fræðum og
bestu faglegu samvisku. Þetta á við um
umskurð, aðrar aðgerðir á kynfærum og
brjóstum, keisaraskurði og raunar allar
aðgerðir. Hér á forsjárhyggjan rétt á sér.
Við eigum að standa á bremsunni eins og
framast er kostur. Ákvörðunin er okkar.
Heimildir
1. International Day of Zero Tolerance for Female Genital
Mutilation 6 February un.org/en/events/femalegenitalmu-
tilationday/ – febrúar 2015.
2. Lagasafn. Lög um breytingar á almennum hegningar-
lögum, nr. 19/1940, með síðari breytingum (bann við lim-
lestingu á kynfærum kvenna). Samþykkt á Alþingi 11. maí
2005. althingi.is/altext/131/s/pdf/1483.pdf – febrúar 2015.
3. Global strategy to stop health-care providers from
performing female genital mutilation. World Health
Organization 2010. whqlibdoc.who.int/hq/2010/WHO_
RHR_10.9_eng.pdf – febrúar 2015.
4. Berggren V. kristianstadsbladet.se/kristianstad/i-sudan-
ar-kvinnlig-konsstympning-accepterad-i-en-social-
gemenskap/ - febrúar 2015.
Religion, Tradition and Fashion – Hard Masters
Þóra Steingrímsdóttir MD
Professor of obstetrics and Gynecology,
University of Iceland
Trú, hefð og tíska – harðir húsbændur
Þóra
Steingrímsdóttir
prófessor í fæðinga- og
kvensjúkdómalækningum við
læknadeild Háskóla Íslands
og kvennadeild Landspítala
thoraste@landspitali.is
Relvar® Ellipta® innöndunarduft, afmældir skammtar. Hver stök innöndun gefur skammt (skammt sem fer í gegnum munnstykkið) sem er 22 míkróg af vílanteróli (sem trífenatat) og 92 eða 184 míkróg af
flútíkasónfúróati. Þetta samsvarar afmældum skammti sem er 25 míkróg af vílanteróli (sem trífenatat) og 100 eða 200 míkróg af flútíkasónfúróati. Hjálparefni með þekkta verkun: Hver skammtur inniheldur u.þ.b.
25 mg af laktósa (sem einhýdrat). Ábendingar: Astmi: Relvar Ellipta er ætlað til notkunar við reglulega astmameðferð hjá fullorðnum og unglingum 12 ára og eldri þegar notkun samsetts lyfs (langverkandi
beta2-örva og barkstera til innöndunar) á við: Þegar ekki næst viðunandi stjórn á sjúkdómnum með barksterum til innöndunar og skjótvirkum beta2-örvum til innöndunar „eftir þörfum“. Langvinn lungnateppa
(aðeins Relvar Ellipta 92/22 míkróg): Relvar Ellipta er ætlað til meðferðar á einkennum langvinnrar lungnateppu hjá fullorðnum með FEV1 < 70% af áætluðu eðlilegu gildi (eftir gjöf berkjuvíkkandi lyfs) og sögu
um endurtekna versnun, þrátt fyrir reglulega meðferð með berkjuvíkkandi lyfjum. Skammtar og lyfjagjöf: Astmi: Fullorðnir og unglingar 12 ára og eldri: Ein innöndun af Relvar Ellipta 92/22 míkróg einu
sinni á dag. Sjúklingar finna yfirleitt fyrir bættri lungnastarfsemi innan 15 mínútna frá innöndun Relvar Ellipta. Hins vegar skal upplýsa sjúklinginn um að regluleg dagleg notkun sé nauðsynleg til að viðhalda
stjórn á einkennum astma og að notkun skuli halda áfram, jafnvel þó einkenni hverfi. Ef einkenni koma fram á tímabilinu á milli skammta, skal nota skjótvirkan beta2-örva til að létta strax á einkennum. Íhuga
skal 92/22 míkrógramma upphafsskammt af Relvar Ellipta hjá fullorðnum og unglingum 12 ára og eldri sem þarfnast lítils til meðalstórs skammts af barksterum til innöndunar ásamt langverkandi beta2-örva.
Ef ekki næst fullnægjandi stjórn á sjúkdómnum með Relvar Ellipta 92/22 míkróg, má auka skammtinn upp í 184/22 míkróg, sem getur gefið betri árangur við astmastjórnun. Heilbrigðisstarfsmaður skal
endurmeta sjúklinga reglulega þannig að þeir haldi áfram að fá kjörstyrkleika af flútíkasónfúróati/vílanteróli og að honum sé aðeins breytt samkvæmt læknisráði. Skammtinn skal aðlaga þannig að alltaf sé
notaður minnsti skammtur sem nær virkri stjórn á einkennum. Íhuga skal notkun Relvar Ellipta 184/22 míkróg hjá fullorðnum og unglingum 12 ára og eldri sem þurfa að fá hærri skammta af barksterum til
innöndunar ásamt langverkandi beta2-örva. Langvinn lungnateppa: Fullorðnir 18 ára og eldri: Ein innöndun af Relvar Ellipta 92/22 míkróg einu sinni á dag. Relvar Ellipta 184/22 míkróg er ekki ætlað til notkunar
hjá sjúklingum með langvinna lungnateppu. Enginn viðbótarávinningur er af notkun 184/22 míkrógramma skammts samanborið við 92/22 míkróg skammtinn og hætta á aukaverkunum svo sem lungnabólgu
og altækum aukaverkunum tengdum barksterum er hugsanlega aukin. Það skal gefa á sama tíma dag hvern. Frábendingar: Ofnæmi fyrir virku efnunum eða einhverju hjálparefnanna. Aukaverkanir: Mjög
algengar: Höfuðverkur og nefkoksbólga. Algengar: Lungnabólga, sýking ofarlega í öndunarvegi, berkjubólga, inflúensa, hvítsveppasýking í munni og koki, verkur í munnkoki, skútabólga, kokbólga, nefslímubólga,
hósti, raddtruflun,kviðverkir, liðverkur, bakverkur, hiti. ATC R03AK10. Markaðsleyfishafi: Glaxo Group Limited, 980 Great West Road, Brentford, Middlesex TW8 9GS. Bretland. Fulltrúi markaðsleyfishafa:
GlaxoSmithKline ehf. Þverholti 14, 105 Reykjavík, Ísland, Sími 530 3700. Dagsetning endurskoðunar textans: 22. maí 2014. Upplýsingar um aukaverkanir, milliverkanir, varnaðarorð og önnur
mikilvæg atriði má nálgast í sérlyfjaskrá – www.serlyfjaskra.is
Pakkningar og verð (September 2014)
Relvar Ellipta 92 mcg/22 mcg, innönddu, 30 skammtar R, G Kr. 9.482
Relvar Ellipta 184 mcg/22 mcg, innönddu, 30 skammtar R, G Kr. 11.830
Aukaverkanir má tilkynna á vef Lyfjastofnunar:
www.lyfjastofnun.is/Aukaverkanir/tilkynna eða til GlaxoSmithKline í síma 530 3700.
Heimildir:
1. Relvar Samantekt um eiginleika lyfs. www.serlyfjaskra.is. 2. Boscia JA et al. Clin Ther. 2012; 34(8): 1655-66.
3. Svedsater H et al. BMC Pulmonary Medicine 2013; 13: 72.
(flútíkasónfúróat/vílanteról)
® ®
24 klst. verkun. Mjög einfalt.
* Barksteri og langvirkt berkjuvíkkandi lyf til innöndunar.
Fyrsta ICS/LABA-meðferðin sem virkar í 24 klst.1,2
... skömmtun einu sinni á dag1
... í einföldu og handhægu innöndunartæki3
Relvar® Ellipta® er ætlað til notkunar við reglulega astmameðferð hjá fullorðnum og
unglingum 12 ára og eldri þegar notkun samsetts lyfs á við: þegar ekki næst viðunandi
stjórn á sjúkdómnum með barksterum til innöndunar og skjótvirkum beta2-örvum til
innöndunar „eftir þörfum“.
Relvar® Ellipta® er ætlað til meðferðar á einkennum langvinnrar lungnateppu hjá
fullorðnum með FEV1 < 70% af áætluðu eðlilegu gildi (eftir gjöf berkjuvíkkandi lyfs) og
sögu um endurtekna versnun, þrátt fyrir reglulega meðferð með berkjuvíkkandi lyfjum.
24
klst
AstmiLLT
IS
/F
FT
/0
01
7/
14
a
S
ep
te
m
be
r 2
01
4
IS_FFT_0017_14a_Relvar_adv_A4_Sept2014.indd 1 22.09.2014 07:38:20