Læknablaðið - 01.03.2015, Qupperneq 25

LÆKNAblaðið 2015/101 145
R A N N S Ó K N
Inngangur
Foreldrar hafa það hlutverk að veita börnum sínum
gott uppeldi, vernda þau og veita þeim leiðsögn. Hvað
telst gott uppeldi er breytilegt og það sama á við um
réttmæta ögun sem einkennist gjarnan af umbun og
refsingum.1 Rannsóknir sýna að harkalegar uppeldis-
aðferðir foreldra eða ábyrgra forsjármanna og erfiðar
félagslegar aðstæður geta haft neikvæð áhrif á heila-
þroska barna.2-4 Ofbeldi gegn börnum, sérstaklega
þegar það er fjölþætt og viðvarandi, hefur margvísleg
önnur neikvæð áhrif á heilsu og hegðun í æsku og á
fullorðinsárum og getur leitt til ótímabærra dauðs-
falla.5-11 Harkalegar skammir og svívirðingar geta
jafnvel haft neikvæð áhrif á heilaþroska barna.12 Þær
geta leitt til aukinnar árásargirni, afbrotahegðunar,
erfiðleika í samskiptum og þunglyndis, sérstaklega á
unglingsárum.13 Þá sýna rannsóknir að sjálfsmat full-
orðinna og barna á gæðum uppeldis foreldra sinna
gefur vísbendingar um tengsl geðræns vanda og upp-
eldisaðferða.14,15
Algengt er að flokka ofbeldi gegn börnum í 5
tegundir, það er andlegt, líkamlegt og kynferðislegt
ofbeldi, það að börn verði vitni að ofbeldi heima fyrir
og vanrækslu.16 Andlegt ofbeldi og vanræksla eiga
það sameiginlegt að vera lítt rannsakaðar tegundir of-
beldis og á skilgreiningarvandi þátt í því.17-19 Fleiri en
eitt heiti eru notuð fyrir andlegt ofbeldi, svo sem sál-
fræðilegt og tilfinningalegt ofbeldi.6,17 Samkvæmt skil-
greiningu Alþjóðaheilbrigðisstofnunar Sameinuðu
þjóðanna (WHO) felur andlegt ofbeldi bæði í sér ein-
staka atburði og endurtekið mynstur samskipta. Það
1Félags- og mannvís-
indadeild Háskóla Íslands,
2Háskólanum í Reykjavík.
inngangur: Uppeldisaðferðir foreldra sem fela í sér ofbeldi geta haft
skaðleg áhrif á heilaþroska barna og heilsu þeirra og hegðun til lengri
eða skemmri tíma. Umfang og margbreytileiki ofbeldisins er mikilvægur
áhrifaþáttur og vanræksla er ein alvarlegasta birtingarmynd þess. Mark-
mið rannsóknarinnar er að skoða algengi og umfang andlegs ofbeldis og
vanrækslu sem fullorðnir Íslendingar segja að þeir hafi reynslu af í æsku
og hvernig hún hefði áhrif á mat þeirra á uppeldi sínu.
Efniviður og aðferðir: Slembiúrtak einstaklinga 18 ára og eldri úr Þjóð-
skrá Íslands. Viðmælendur voru beðnir um að meta uppeldi sitt og svara
spurningum um reynslu af 8 mismunandi formum andlegs ofbeldis og
reynslu af vanrækslu í æsku.
niðurstöður: Af 966 viðmælendum svöruðu 663 (69%) að þeir hefðu
reynslu af einu eða fleiri af 8 formum andlegs ofbeldis. Þeir sem voru yngri
en 30 ára voru 2,9 sinnum líklegri til að segja frá slíkri reynslu borið saman
við þá sem voru eldri (95% CI 1,9-4,3). Meiri líkur voru á því að viðkom-
andi teldi uppeldi sitt slæmt eða ásættanlegt borið saman við gott eftir
því sem svör um reynslu af andlegu ofbeldi voru fjölbreyttari (p<0,0001)
og umfangsmeiri (p<0,0001). Samtals 105 (11%) töldu sig hafa verið van-
ræktir í æsku. Marktækt fleiri karlar en konur höfðu reynslu af andlegu
ofbeldi (p=0,0020) en konur af vanrækslu (p=0,0440).
Ályktun: Rúmlega 2/3 af fullorðnum Íslendingum segja frá reynslu af
einu eða fleiri af 8 formum andlegs ofbeldis í æsku og rúmlega 1/10 af
vanrækslu. Uppeldisaðferðum má breyta, meðal annars með fræðslu,
félagslegum stuðningi og lagasetningu.
Ágrip
Fyrirspurnir:
Jónína Einarsdóttir
je@hi.is
Greinin barst
8. ágúst 2014,
samþykkt til birtingar
9. febrúar 2015.
Höfundur hefur
útfyllt eyðublað um
hagsmunatengsl.
Algengi og margbreytileiki andlegs ofbeldis
og reynsla af vanrækslu í æsku á Íslandi
Jónína Einarsdóttir1 mannfræðingur, Geir Gunnlaugsson2 læknir
felur meðal annars í sér að barn sé niðurlægt, hrætt, því
hótað, mismunað, hæðst að því, það sé kyrrsett eða beitt
öðrum formum höfnunar eða fjandsamlegrar meðferðar
af hálfu forsjáraðila og án þess að fela í sér líkamlegt
ofbeldi.20 Vanræksla er skilgreind af WHO sem bæði
einstakur eða endurtekinn atburður þegar foreldri eða
annar fjölskyldumeðlimur lætur vera að sinna þroska
og velferð barns, óháð aðstæðum hvað varðar líkam-
lega og andlega heilsu, næringu, húsaskjól, öryggi og
menntun þess.20 Þá hafa mismunandi form vanrækslu
verið tilgreind, þar á meðal líkamleg, tilfinningaleg og
menntunarleg vanræksla og vanræksla vegna umsjónar
og eftirlits.19,21
Áætlað er að um það bil tíunda hvert barn verði fyrir
andlegu ofbeldi eða sé vanrækt í hátekjuríkjum.16 Al-
gengi andlegs ofbeldis er þó mjög breytilegt eftir rann-
sóknum (frá 0,07% til 93%). Oftast er enginn afgerandi
kynjamunur en þó hafa einstaka rannsóknir fundið að
stúlkur verða oftar fyrir andlegu ofbeldi en drengir.22
Þær fáu rannsóknir sem gerðar hafa verið á algengi van-
rækslu einkennast af mismunandi aðferðafræði og skil-
greiningum. Við safngreiningu rannsókna (meta analysis
review) var niðurstaðan að 16,3% barna hefðu orðið fyrir
líkamlegri vanrækslu og 18,4% fyrir tilfinningalegri
vanrækslu og var kynjamunur ekki marktækur.19
Erlendis er vanræksla algengasta tegund ofbeldis
sem tilkynnt er til barnaverndaryfirvalda.18,19 Á Íslandi
er oftast tilkynnt um vanrækslu við umsjón og eftir-
lit barna, fylgt eftir af tilkynningum um líkamlegt og
andlegt ofbeldi.21,23 Nýlega voru birtar niðurstöður um 1) Brintellix (vortioxetín) samantekt á eiginleikum lyfsins, sjá www.serlyfjaskra.is.
2) Katona C et al. Int Clin Psychopharmacol. 2012; 27(4): 215-223.
3) McIntyre RS et al. Int. J. Neuropsychopharmacology 2014 doi:10. 1017/S1461145714000546.
4) Alvarez E et al. Int J Neuropsychopharmacol. 2012; 15(15): 589-600.
5) Baldwin DS et al. Eur Neuropsychopharmacol. 2012; 22(7): 482-491.
6) Boulenger JP et al. J Psychopharmacol. 2012; 26(11): 1408-1416.
IS
-B
R
IN
-2
01
4.
11
-0
00
01
50
4
Brintellix® (vortioxetín)
– nýtt þunglyndislyf með fjölþætta verkun til meðferðar á alvarlegum
þunglyndisköstum hjá fullorðnum1
Verkunarháttur1
Brintellix (vortioxetín) er nýtt þunglyndislyf með fjölþætta verkun.
Verkun1
Verkun Brintellix (vortioxetín) hefur verið rannsökuð samkvæmt klínískri áætlun með fleiri
en 6.700 sjúklingum.
Vitsmunaleg færni2,3
Brintellix (vortioxetín) bætir vitsmunalega færni marktækt samanborið við lyfleysu hjá
sjúklingum með alvarlegt þunglyndi (MDD).
Þolanleiki1,4,5,6
Brintellix (vortioxetín) þolist vel.
Skammtar1
Upphafs- og viðhaldsskammtur Brintellix (vortioxetín) er 10 mg einu sinni á dag fyrir fullorðna
yngri en 65 ára.
NÝJU
NG
Vistor hf Hörgatún 2 210 Garðabær