Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Blaðsíða 30

20
TIMARIT MALS OG MENNINGAR
skálds, þá mega menn ekki ætla, að þyngdarlögmálið sé upphaíið,
þótt maður hrapi með skriðunni. Ekki láta heldur sóttkveikjurnar
hrífast af upphefð og metorðum sjúklinga sinna.
Hliðstæð skiljanleika náttúrunnar er hin alstaðar nálæga fegurð
hennar, sem er fimmta tilefnið til skynsamlegrar undrunar, þótt
raunar fegurðin með aðdáun þeirri, er hún vekur, orki frekar á
tilfinningar manns en skynsemi. En það er, eins og Lotze segir,
mikils virði, að þurfa ekki að líta á fegurðina sem gest og fram-
anda í heimi þessum eða sem stundarútlit vissra hluta, heldur sem
„hrífandi opinberun þess lögmáls, sem ríkir í lifandi starfsemi alls
veruleika.“
Sjötta ástæðan til skynsamlegrar undrunar er fólgin í aðalein-
kennum allra lifandi vera. Við þurfum ekki endilega að láta hrífast
af yfirborði lífsins, sem oft getur verið ljótt og grimmúðugt, því
eins og Coleridge kemst svo spaklega að orði, er undrun vor í fyrstu
oft sprottin af vanþekkingu. En ef vér skyggnumst dýpra og með
kostgæfni eftir öllu því, sem lífefnafræðin og lífeðlisfræðin nú get-
ur greint oss frá, þá getum vér farið að undrast í raun og sann-
leika, þá er vér förum að reyna að skilja allt það, er lífefnin, eðli
þeirra og starf áhrærir. Og þótt allt þetta væri dregið frá, þá eru
þó mörg fyrirbæri eftir í fari lifandi vera, er sýna oss nýja dýpt
í náttúrunni. En aðaleinkenni lífsins eru þessi, að það er síendur-
tekin starfsemi, er leitar upp og fram, grær, margfaldast, þroskast,
nemur öll utanað komandi áhrif og lagar sig eftir þeim, en þó um
fram allt — þróast fram á við og upp á við.
Og einmitt þetta er sjöunda og síðasta undrið, — sjálf framþró-
unin. Það er ekki einungis svo, að lífið flói áfram, heldur flóir það
upp á við. Og í þessu sífellda lífsflóði er ekki einungis viðhald,
heldur og framsókn. Það er ekki einungis svo, að lífið skipti um
lag og liti, heldur er það „eins og síhækkandi söngur“. Órófi alda
varð jörð vor að vöggu lífsins; æ fegurri og fullkomnari tegundir
komu smám saman í ljós; hinir lifandi líkamir sigruðust á hlutun-
um í kringum sig og færðu sér þá í nyt, og loks tók sálarlífið að
sigra líkamann, unz maðurinn, undrið, sem krýnir sköpunarverkið,
kom í ljós, því að hann gefur öllu æðri og dýpri merkingu. En þótt
vér hljótum að skoða manninn í ljósi þróunarinnar, eins og flestir