Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Blaðsíða 84

74
TIMARIT MALS OG MENNINGAR
en gróin torfþök. Hann var ekki viS eina fjölina felldur, því aS honum var
ekki nóg að gera fólki skráveifur, heldur reyndi að manga til við unga og
fallega stúlku á bænum og koma sér í mjúkinn við hana, þótt það mistækist.
Loks virðist hann hafa verið eitthvað riðinn við mjög sorglegt sjóslys, sem
þarna gerðist, og var grunaður um að hafa fariö á flot á jafnnýtízkulegu fari
sem trillubát. Hið eina í fari „þess gamla“, sem telja má dálítið úrtízkulegt,
var ótti hans við sálmabókina. En það má nú maður manni segja, að ein-
hverjar leifar gamalla uppeldisáhrifa verði eftir innan um hámenntun nú-
tímans.
I rauninni má skipa ViðfjarÖarundrunum, ekki fyrirferðarmeira en kverið
er (153 bls.), í þrjá hluta. Þórbergur Þórðarson skýrði frá því í Bréfi til Láru,
að hann væri jafnvígur á sex konar stfl: kancellistíl, fræðistfl, sögustíl, þjóð-
sagnastíl, spámannsstíl og skemmtistíl. Síðari hluti bókarinnar, um undur
þau, sem Þórbergur skrásetur eftir framburði samtíðarvitna, er skráður í
fræðilegum sögustfl, nákvæmnin og samvizkusemin skín út úr hverri frásögn,
svo að Ari Þorgilsson hefði ekki betur gert. Þórbergur skýrir rækilega frá
heimildum sínum, og getur síðan hver maður skorið úr því fyrir sjálfan sig,
hvort liann hýr yfir annarri og æðri vitneskju um „þann gamla“ en heim-
ilisfólkið í Viðfirði. — Fyrir framan þennan hluta eru nokkurar gamlar sögur,
bæði þjóðsagnir og mannfræði, og nýtur þjóðsagnastíllinn sín þar ágætlega,
enda er sumt efnið býsna mergjað (Manndrápið í Hrafnkelsdal. Er andskot-
anum alvara?). Báðir þessir hlutar bókarinnar eru góður skerfur til íslenzkra
þjóðfræða, þjóðsöguritunar og menningarsögu.
Samt getur varla hjá því farið, að upphaf bókarinnar, um fyrsta Við-
fjarðarundrið, „Viðfjarðarskottu“, seni gekk ljósum logum hér í Reykjavík
sólskinssumarið mikla 1939, verði lesandanum minnistæðast. Um Skottu er
Þórbergur sjálfur sjónarvottur, svo að þar þarf engan að gruna, að neitt
hafi skolazt til í minni né frásögnum. Og jafnvel þeir, sem loka öllum skiln-
ingarvitum fyrir sögum af öðrum Skottum Islands eða óteljandi skýrslum
sannorðustu manna um Þorgeirsbola, sem fleiri góð vitni eru til um en nokkurt
annað ferfætt naut í landssögunni, — verða að láta svo lítið að trúa á Við-
fjarðarskottu. Ég hef séð hana sjálfur, svo sorglega sem mér hefur verið vam-
að þess að komast í bein kynni við nokkurn yfirnáttúrlegan fyrirburð. Skotta
er nefnilega lítil stúlka, sem lék sér einn sumartíma á Freyjugötunni og Þór-
bergur komst þá í kynni við. Hún er dóttir einnar af systrunum frá Viðfirði,
bróðurdætrum dr. Bjöms Bjarnasonar, og vinátta þeirra Skottu og Þórbergs
varð til þess, að hann kynntist síðan móður hennar og móðursystrum, sem
sögðu honum frá hinurn Viðfjarðarundrunum.
Skotta var ekki nema sex ára sumarið 1939. Ætla mætti, að hún hefði
verið eins og álfur út úr hól, þegar hún allt í einu var komin í hina veraldar-
vönu krakkaþvögu í Skólavörðuholtinu, og trúgjörn eða jafnvel hjátrúarfull, er
hún var borin og barnfædd í Viðfirði undir liandarjaðri „þess gamla“. En nið-
urstaðan varð sú, að Skotta tók forystu félaga sinna í bæði veraldlegum og and-