Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Side 43

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
33
verður auðvaldiS sjálít að viðurkenna á stríðstímum. Þótt stríðs-
gróðinn sé ekki beinlínis óþekkt fyrirbrigði þessa stundina í ó-
friðarlöndunum, þá geta þau ekki háð styrjöldina nema með því
að setja framleiðsluna undir eftirlit og ákveða fyrirfram, hve mikið
skuli framleiða af hverjum hlut og hvernig afurðunum er skipt.
Hið gamla frjálsa auðvald er ekki lengur til, það hefur orðið að
sætta sig við ýmsar hömlur og eftirlit, en það hefur þó dregið úr
sviðanum, að eftirlitiö er oftast nær í höndum fulltrúa þess. En
hvað sem því líður, þá er ekki til svo brjálaður auðvaldssinni í ó-
friðarlöndunum, að hann krefjist þess að mönnum sé frjálst að
verja fé sínu og vinna að þeirri framleiðslu, er þá lystir. Auð-
valdið skilur það fullvel, að stríð verður ekki rekið án skipulags-
bundinnar framleiðslu. Raunar er skipulagsbundin framleiðsla í
auðvaldsþjóðfélagi ekki glænýtt fyrirbrigði. Auðsamsteypurnar og
hringarnir hafa á friðar- og krepputímum skipulagt framleiðslu
sína á þá lund, að vöruskorturinn hefur verið skipulagður. Þegar
alþýðan var félaus og fékk ekki keypt vörur þess, bjargaði auðvald-
ið sér úr kreppunni með því að skipuleggja skortinn.
En þegar stríðinu linnir og hergagnamarkaðurinn lokast, hvað
tekur þá við? Atvinnuleysið og eymd áranna fyrir stríðið, ef ekkert
verður að gert. En það þarf enginn að gera sér í hugarlund, að
hermenn þeir, sem komast lífs af úr styrjöldinni, muni sætta sig
við atvinnuleysi.
Þessi heimsstyrjöld mun, á sama hátt og hin fyrri, auka frjómátt
mannlegrar vinnu um allan helming. Nýjustu verksmiðjur Henrys
Fords geta framleitt 3 milljónir dráttarvéla á ári. Bandaríkin ein
geta nú framleitt á einu ári þriðjung alls verzlunarflota heimsins.
Á líka lund hefur framleiðslumátturinn vaxið í öðrum greinum
framleiðslunnar. Mannlegt hugvit og skipulagssnilli hafa á þess-
um blóðugu styrjaldarárum unnið hvert afrekið á fætur öðru, unn-
ið bug á öllum erfiðleikum og leyst hverja þraut. Styrjöldin hefur
sýnt yfirburði skipulagsbundinnar framleiðslu og áætlana. Þegar
styrjöldinni lýkur munu þær þjóðir, sem lúta þjóðfélagsháttum
auðvaldsins standa á hinum miklu krossgötum lífs síns. Á fyrsta
degi friðarins verða þúsundir vísindamanna enn sem fyrr önnum
kafnar við að gjörnýta tækni og vinnuafl. Milljónir verkamanna
3