Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Side 79

UMSAGNIR UM BÆKUR
Kirkjan á fjaliinu
Eg held, að þrátt fyrir nafnfrægð Gunnars Gunnarssonar séu Islendingar
harla ókunnir skáldinu. Það er líka naumast að vænta annars, því að fram
til skamms tíma, er Svartfugl og Aðventa komu út, hafa aðeins byrjendaverk
þess verið til á íslenzku. Um sama leyti og Gunnar fluttist heim, var loks
stofnað til heildarútgáfu á verkum hans. Vegna styrjaldar og dýrtíðar hefur
þessi útgáfa gengið seint, en eftir þrjú ár er þó svo komið, að Kirkjan á fjall-
inu, eitt mesta verk skáldsins, er öll komin út, í þrem miklum bindum, er
nefnast Skip heiSríkjunnar, Nótt og draumur og Oreyndur jerSalangur. Hall-
dór Kiljan Laxness hefur íslenzkað öll bindin, og er þýðingin einstök. Annað,
sem eykur gildi þessarar útgáfu, er það, að höfundurinn ritar eftirmála við
hvert bindi, þar sem hann gerir ítarlega grein fyrir öllu verkinu.
Um Kirkjuna á fjallinu er ekki ofmælt, að Imn sé eitt unaðslegasta verk,
sem ritað hefur verið af íslenzkum höfuudi, og skal þó tekið fram, að ég á
sérstaklega við þann hluta verksins er á íslandi gerist. Skáldið hefur þar þau
tök á frásögn sinni, að það getur látið okkur sjá og skynja og lifa allt með
sér. Stíllinn ber á einhvern torræðan hátt í sér líf atburðanna og hræringar
fólksins. Persónurnar verða okkur minnisstæðari en þótt við hefðum um-
gengizt þær árum saman, vegna þeirrar sýnar, er skáldið veitir. Fyrri hluti af
Skipum heiðríkjunnar hét í dönsku útgáfunni Leikur að stráum. Sannari titil
gat hann ekki átt. Bernskuleikir, eins og þeir lifa í minni okkar fullorðinna,
ekki frásögn þeirra né lýsing, heldur bragur þeirra eða ómur, kveða við í stíl
þessa bindis, hinn sami heillandi unaður og í vísu Jónasar, þaðan sem hend-
ingin er tekin (lék ég mér þá að stráum), með djúpum undirtón sársauka og
trega. Eg þarf ekki að lýsa þessu frekar fyrir neinum, sem bækurnar les.
Uppistaða Kirkjunnar á fjallinu er bernska og unglingsár höfundarins
sjálfs, þó að hann gangi þar undir dulnefninu Uggi Greipsson. Uggi elzt
upp á íslenzku sveitaheimili í skjóli foreldra og frændgarðs, í leikjum og vin-
áttu við grös og blóm og systkini sín og með nið lækja í eyrum sér. Atta ára
gamall lifir hann örlagastund sína: þá missir hann móður sína. Við það hryn-
ur öryggi heimsins og allt skjól, sem í lionum var. Tóm daganna reynir Uggi
að fylla með draumuin og skáldskap. Hann verður að byggja sér nýjan
heim, ef hann á að geta lifað. Og loks yfirgefur Uggi slitur síns ganila heim-
ilis á íslandi og siglir til útlanda til þess að verða sjálfstæður og frjáls. Og
heim skal hann ekki aftur, fyrr en hann kemur sigurvegari.
Saga þessa unglings, og baráttu hans fyrir sjálfstæði sínu, er þó ekki mark-
mið bókarinnar. Höfundurinn neitar því statt og stöðugt, að Kirkjan á fjall-
inu sé ævisaga sín. Hann leggur áherzlu á, að hún sé skáldsaga, en ekki ævi-