Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Page 83

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
73
sem standa til bóta og nákvæmari meðferðar. Ef ég ætti að geta eins atriðis
sérstaklega, sem mér finnst vera gerð of lítil skil í bókinni, mundi ég nefna
skinnaverkun — eða öllu heldur eina tegund hennar: verkun kálfaskinna til
bókfells. Hún er sá þáttur íslenzks iðnaðar, sem afdrifaríkastur hefur orðið
fyrir æðri menningu þjóðarinnar. Ef Islendingar hefðu ekki komizt á lag með
að gera hana að heimilisiðnaði, svo að þeir höfðu gnótt af ódýru bókfelli að
rita á, mundu fornbókmenntir þeirra aldrei hafa náð þeirri fjölbreytni, þroska
og útbreiðslu meðal þjóðarinnar, sem raun varð á. Hér er rannsóknarefni (m.
a. að ganga úr skugga um, hvert sé hlutfall milli kálfskinns og sauðskinns
í varðveittum handritum og liversu mikil vinna liafi verið fólgin í verkun bók-
fellsins), sem bíður nánari athugunar. En því miður er ekki unnt að fram-
kvæma hana hér á landi, svo að hvorki höfundi greinarinnar né ritstjóra bók-
arinnar er um að kenna, að rækilega hefur ekki verið farið út í hana þar.
Sú skoðun hefur verið hýsna almenn á siðari tímum, að torfbæirnir gömlu
með öllum þeirra löngu göngum og skotum, myrkrið, hvarflandi skíma frá
grútarlömpum og týrum o. s. frv. hafi verið eitt höfuðskilyrði myrkfælni,
draugatrúar og alls konar hjátrúar hér á landi. Menn hafa með öðrum orðum
búizt við, vonað eða kviðið, að íslenzku draugarnir mundu fara á vonarvöl
og veslast upp, þegar húsakostur og ljósfæri breyttust. Væri þar um fækkun
landsbúa að ræða, sem talsvert munaði um, því að í fámenni liðinna alda
hafa hinar ósýnilegu eða sjaldséðu myrkraverur, ásamt álfum og ýmsum öðr-
um kynjaverum á landi og í sjó, aukið fjölbreytni lífsins, orðið mörgum til
dægrastyttingar og gefið ímyndunarafli þeirra undir fótinn, — og ekki síður,
þótt nokkur hrollur og uggur fylgdi trúnni.
Það lilýtur að verða til mikillar huggunar öllum þeim, sem mundu sakna
drauga og draugasagna og vera á báðum áttum, hvort þeir vildu skipta á
þeim og steinsteypuhúsum og rafljósum, að lesa síðustu bók Þórbergs Þórðar-
sonar. Þess vegna hefur hún orðið mér umhugsunarefni, sem ósjálfrátt tengd-
ist Iðnsögunni og yfirlitinu um húsagerð og ýmsar aðrar verklegar fram-
farir hér á landi á síðari tímum. — Viðfjarðarundrin hera því vitni, að
draugar eru alls ekki svo af haki dottnir á þessari framfaraöld né óhæfir til
þess að semja sig að nýju umhverfi sem dróttað hefur verið að þeim. Að vísu
hafði ýmiss konar slæðingur gert vart við sig á sömu slóðum áður, en þessi
undur færast ekki verulega í aukana, fyrr en gamla baðstofan er rifin og stórt
steinhús reist í stað torfbæjarins. Þá kemur einhver löngu liðinn heiðurs-
maður, sem áður hafði ekki verulega látið til sín taka, fram á sjónarsviðið,
gerir boð á undan sér (í draumi) og tilkynnir einum heimamanna, „að hann
ætli að búa með þeim í nýja húsinu“. Og „sá gamli“, sem fólkið í Viðfirði
kallaði svo, er hann var orðinn þar heimilisfastur, -— lét ekki sitja við orðin
tóm. Hann var á sífelldu stjái í húsinu og utan þess, hræddist ekki bezta
lampaljós, honum var það leikur einn að berja kvöld eftir kvöld á glugga uppi
á þriðju hæð án þess að nota stiga, — og ekki vílaði hann fyrir sér að ríða
húsum, þó að járnþak hljóti að vera ólíkt óþægilegra viðkomu til slíkra hluta