Tímarit Máls og menningar - 01.05.1944, Page 87

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
77
einna nauðsynlegast að nema af stíl íslendingasagna. Það er líka nokkuð
öruggt til að ná réttum áhrifum með óbundnu máli að hugsa sér, að maður
sé að semja símskeyti og eigi að borga fyrir hvert orð. Eg held að af tveim-
ur jafnöldrum höf. í hinum enska heimi, sem báðir eru eins og hann: litlir
vinir dramans, væri honum hollara að leggja sig eftir aðferð Isherwoods en
Saroyans.
Mætti ég vekja athygli höfundarir.s á því, að í óbundnu máli er varasamt að
nota sjaldgæf orð nema í ákveðnum listrænum tilgangi, og helzt ekki nema
ekkert orð sé hægt að nota annað, og því aðeins staðurinn sé svo þýðingar-
mikill, að lesarinn finni sig til knúðan að komast fyrir merkingu orðsins
þó hann þekki það ekki. Annars verða sjaldgæf orð aðeins dauðir hlettir í
stílnum. Það er misskilningur, að hægt sé að nota sjaldgæf orð til að lyfta
máttlausri setningu eða efla hálfa hugsun, •— öðru nær, hið sjaldgæfa orð
verður aðeins til að vekja sérstaka athygli á linku setningarinnar og hálfleik
hugsunarinnar, og þá er ver farið en heima setið.
Enn er annað sízt viðurhlutaminna en notkun sjaldgæfra orða, og með
öllu fyrirboðið, nema listrænar kröfur geri það óhjákvæmilegt á þýðingarmikl-
um stöðum verksins, og þetta er notkun bannhelgra orða og lýsing bannhelgra
atvika. Þvílík orð og atvik geta verið nauðsynleg einu sinni eða tvisvar í
stóru verki; sá er til, að listrænar kröfur heimti blátt áfram, að viðurkennd-
ir mannasiðir og velsæmi verði að lúta eitt andartak. En jafnvel bannhelgi-
brot krefur háttvísi. Micturitio hunda og rnanna og atvik í því sambandi
koma oft fyrir í þessari bók án þess að þjóna óhjákvæmilegri Iistrænni nauð-
syn, svo ég nefni dæmi.
Einnig má höfundur vara sig á ýmsum áhrifsbrögðum, sem eru freistandi
sakir þess hve ódýr þau eru. Ég skal nefna sem dæmi þá aðferð að gefa
lítilsvirtum ldutum mikilsvirt nöfn í spotti, eins og t. d. að nefna köttinn
helzt ekki annað en kardínála eða jafnvel páfa, sem höf. gerði í öðru verki;
eða kalla hálfbjána Benjamín Franklín, sem er því aðeins listræn nauðsyn,
að höfundur hafi einhverja sannanlega ástæðu til að gera lítið úr nafni
Benjamíns Franklíns. Afkáralegir hlutir, sem geta átt heima í smekklausri
revíu eða skrípaleik, eru að jafnaði hið gagnstæða við fyndni í listrænu
skáldverki.
A vandvirkni höfundarins í því, sem snertir skrifstofulegt handbragð, her
að Ijúka hinu mesta lofsorði. Hann er gott fordæmi þeim rithöfundum og
skáldum, sem eru svo gáfaðir að vera yfir það hafnir að læra greinarnterkja-
setningu og réttritun, honum skjátlast sjaldan í réttri notkun máls. Eitt er
það í anda bókarinnar, sem verkar dálítið óviðkunnanlega á mig, en það er
óljós tilhneiging höfundarins til menntafjandskapar; hann sætir færis að
nauðsynjalausu til að gera lítið úr fólki, sem eitthvað er hendlað við mennt-
un; það er t. d. liaft í flimtingum, að maður skuli kunna hebresku. Prestur,
sem hefur tekið próf við erlendan háskóla, er látinn bora þumalfingrinum
upp í aðra nösina. Það má búast við allskonar sérvizku af manni, þó mennt-