Tímarit Máls og menningar - 01.03.1955, Page 120

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
landi og Iagaskýringa, en GunnlaugiiT MriI-
arson ritar Hugleiðingar um landhelgismál-
ið.
Þetta fáorða yfirlit gefur til kynna, að
margt ber á góma í afmælisritinu, og er leitt
til þess að vita, að okkur berast ekki oftar
jafnágætar hækur í hendur. Enginn skilji
orð mín svo, að ég óski þess, að allir pró-
fessorar okkar séu komnir á sjötugsaldur,
en ég vænti þess, að við þurfum ekki að
bíða eftir áttræðisafmæli Ólafs Lárussonar
til þess að heyra fleira frá lögfræðingunum,
sent að ritinu standa, um svipað efni.
Björn Þorsteinsson.
Barrabas
Skáldsaga eftir Par Lagerkvist.
Heimskringla 1954.
Það er margháttaður munur á sagnriti og
skáldriti. Störf sagnfræðings og skálds eru
ólík, þótt báðir segi sögu. Hinn fyrrnefndi
er bundinn af sannfræði heimilda sinna, og
aðalvandinn fyrir hann er einatt að vega
þær og meta og velja milli þeirra. Rithöf-
undurinn hefur frjálsari hendur bæði um
rás atburða og sköpun og mótun persóna,
og hann þarf ekki að standa reikningsskil
orða sinna með tilvitnunum í heimildir.
Segja má, að sagnritið eigi að gefa sem
sannasta og réttasta hugmynd af því, sem
átti sér stað, þar sem þess er einungis kraf-
izt af skáldritinu, að atburðir þess hefðu
getað átt sér stað. Margs konar munur ann-
ar er á sagnriti og skáldriti. Sagnrit greinir
nær einvörðungu frá stórmennum og afrek-
um þcirra. Skáldsaga getur raunar gert það
líka, en efni hennar er þá tíðar sótt í hvers-
dagslíf alþýðunnar. Loks er sá meginmun-
ur þessara tveggja sagnategunda, að sagn-
fræðin segir frá hinu ytra lífi, atburðum og
orðaviðræðum, en skáldsagan lýsir auk þess
og miklu frenuir hinu innra lífi manna, sál-
arlífinu, hugsunum og tilfinningum. Skáld-
sagan gctur því, þegar öllu er á botninn
livolft, verið raunsannari heldur en sagn-
ritið.
í flestum sagnritum, þar sem fjallað er
um atburði og afrek af einhverju tagi er
persónanna eingöngu eða fyrst og fremst
getið vegna hluttöku þeirra í atburðunum
eða áhrifa á gang þeirra. Margar persónur
koma þá tíðum við sögu, ýmist stórar eða
smáar, aðalpersónur eða aukapersónur.
Hinum síðarnefndu eru jafnan gerð lítil
skil, enda þótt þeir séu stundum örlaga-
valdar ekki síður en hinir. En sagan er ekki
saga þessara manna, heldur atburðanna og
hinna stóru manna á taflborði þeirra. En
þó hefur sagan kveðið upp yfir þeim sinn
dóm, oft harðan og misknnnarlausan, og
jafnan skilningslítinn.
Þessi nákvæina, en takmarkaða sannfræði
sagnritanna hefur löngum freistað skálda
og rithöfunda að yrkja í eyðumar, skrá
sögu hins óþekkta lífs að baki stóm atburð-
anna, sem sagnritarinn greindi frá. Þannig
höfum við eignazt margar sögulegar skáld-
sögur, sumar nm stórmenni sögunnar, aðrar
um hina smærri spámennina. Varpa þær oft
nýju skilningsljósi á þessar persónur. Hvort
sá skilningur er réttari eða betri en hinn
fyrri, verður aldrei sagt um með fullri vissu,
en þar sem þekkingu og vitneskju þrýtur,
tekur hin skáldlega ímyndun við. Hún get-
ur verið furðu glöggskyggn, og skemmti-
legt viðfangsefni er hún jafnan.
Lestur skáldsögunnar Barrabas, eftir
sænska Nobelsverðlaunaskáldið, Par Lager-
kvist, hefur orðið mér tilefni þessara hug-
leiðinga um sagnfræði og skáldskap. í biblí-
unni eins og öðrum sögubókum er getið
margra manna, og sumum bregður þar fyr-
ir í ljósi eins eða fárra atburða, en þó er
nafn þeirra grafið óafmáanlega á skjöld
sögunnar, annaðhvort í mynd hins heilaga
dýrlings eða fordæmdrar sálar.
Einn þessara manna er Rarrabas, ræning-
110