Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 34

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
fræðimenn hefðu talið það elliglöp sagna-
ritunar, sem í rauninni væru æskubrek"
(ísl. fornr. VI, bls. LXXII). Og áfram: ,.En
eigi að síður má fullyrða, að til hefur verið
handrit, þar sem sleppt hefur verið ýmsum
köflum úr frumsögunni, einkum um ofstopa
Þorgeirs og ofurhug, og frá því eru handrit-
in M, R og H runnin, en ekki F.“ (sama,
bls. LXXV). Hér gefur Nordal til kynna, að
textinn í M, sem í útgáfu fornritafélagsins
er prentaður sem aðaltexti meðan til vinnst,
sé búinn að ganga gegnum einskonar hreins-
unareld, þ. e. stílfágun og samræmingu.
Augljóst þykir, að sumar sögur hafi stytzt
nokkuð í meðförum, en í þeim efnum verð-
ur þó að dæma hverja og eina sögu sérstak-
lega. Oneitanlega hlýtur að vakna sú spurn-
ing, hvers vegna klausurnar voru látnar eft-
ir standa, úr því farið var að hreinsa til inn-
an sögunnar á annað borð á 13. öld, á tím-
urn hinnar miklu stílfágunar. Þó einhverjum
skýringum mætti við koma, leynir sér ekki,
að „klausurnar“, eins og þær standa nú inn-
an um hinn alvanalega sögustíl í M, líkjast
miklu meira innskotum en eftirstöðvum,
það sýnir glöggt afstaða þeirra til setninga
í kring, ekki stílblærinn fyrst og fremst,
heldur sjálft innihaldið. Ef að er gáð, sést,
að þær vaxa aldrei lífrænt út úr þankagang-
inum á undan, heldur er þeim hlaðið ojan á.
Að innihaldinu til gera þær ýmist 1) að
smjatta á efninu, sem fyrir er, 2) svara því,
sem stóð á undan, 3) rökstyðja heimspeki-
lega gerðir persónanna. Nóg er að taka eitt
dæmi til að sýna, hve gersamlega í lausu
lofti klausurnar hanga, hve ólífræn tengslin
eru við textann í kring. Bls. 136: „Sofna
þeir skjótt. Fjúk ok frost gekk alla nóttina;
gó elrís hundr alla jiá nótt óþrotnum kjöpt-
um ok tögg allar jarðir með grimmum
kulðatönnum. Ok er lýsa tók um morgin-
inn“ o. s. frv. — Ekki þarf annað en setja
sviga utan um klausuna, svo frásögnin grói
saman. Klausan kemur ekki sízt upp um 6Íg
vegna þess, að hún er gerð eins og setningin
á undan væri ekki til: segir með breyttu
orðalagi allt hið sama og búið var að taka
fram. Þetta hefði enginn einn og sami mað-
ur gert og ekki getað. Setti maður sem svo,
að M geymdi tiltölulega óbrjálaðan fruni-
texta, hvaða rithöfundur gæti þá skipt um
ham bókstaflega í tveimur línum, að hann
ætti lengur ekkert sammerkt með sjálfum
sér, aðeins í tveimur línunt, siðan eins og
ekkert hefði í skorizt? Það væri ljótur Dr.
Jekyll og Mr. Hyde í rithöfundastétt. Gerð-
um við hinsvegar ráð fyrir því, að hinn ró-
legi og nægjusami sagnastíll í M væri meira
og minna endurbættur, livaða skrásetjari
mundi þá vísvitandi bandlanga slíkt ósam-
ræmi til eftirmanna sinna? Fyrst hægt er
að benda á slílþróun í ritun Islendinga-
sagna, þá er stíllinn orðið meðvitað listrænt
tæki, sem ræktaður er með sérstakt mark-
mið fyrir augum. Því finnst mér óhugsandi
að skrásetjarar, sem á annað borð eru farn-
ir að rjála við textann, bæta unt hann, létu
slíkt misræmi viðgangast.
Sú skoðun Nordals, að klausurnar liljóti
að vera upprunalegar, ekki innskot, þar sem
„fjarstæða væri að hugsa sér, að slíkt hefði
átt sér stað á seinni hluta 13. aldar," sannar
ekkert til né frá. Samkvæmt þeirri þróunar-
kenningu ætti ljóð Ben. Gröndals yngra og
Kristjáns Jónssonar, t. d. að vera ort svo
sem 50—100 árum á undan kvæðum Jónas-
ar Hallgrímssonar, þar sem óhugsandi væri,
að fimbulfambið, sem stundum skýtur upp
kollinum hjá þessum skáldum, gæti ltafa
læðzt inn í bókmenntirnar, eftir að ljóð-
málið hafði náð slíkri fullkomnun, hvað
hófsemi og fágun snertir, sem hjá Jónasi.
Margt í kvæðum þessara skálda sýnir, að
gott fordæmi er ekki einhlítt, alltaf getur
skotizt hjáróma tónn inn í listaverk, hafi
höfundur þess orðið fyrir einhverjunt ntiður
æskilegum áhrifum.
Grein Nordals um Fóstbræðra sögu í bók-
24