Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 36

TIMARIT MALS OG MENNINGAR
tekur á 13. öld. Þar á meðal eru bardagalýs-
ingar. Þær tapa raunsæi, verða ýkjukennd-
ar. I stað persóna, sem í senn eru búnar
æskilegum og miður æskilegum eiginleik-
um, koma aðrar, sem annaðhvort eru alger-
ar fyrirmyndir, ímynd fullkomleikans á ein-
ltverju sviði eða þá eingöngu fulltrúar hins
neikvæða. Þetta tvennt kemur m. a. til
greina, þegar litið er á „klausurnar" og þá
staði í sögunni aðra, sem bera orðalagi hins
sanntrúaða og prestlærða hetjudýrkanda
vitni. Víða kjamsar hann mjög á bardaga-
lýsingum, bls. 179: „Þorgeirr versk þeim
með miklum mjúkleik, en sœkir at þeim
með miklu afli ok öruggleik sem it óarga
dýr.“ Bls. 180: „Þá snýr Þorgeirr at hús-
körlum Snorra ok sœkir þá fimliga, hlífandi
með skildi, höggvandi með öxi þeiri, er vön
var at fá mörgum manni náttstaðar." Bls.
208: „Nú fyrir því at þeim Þorgrími reynd-
isk meiri mannraun at sœkja Þorgeir heldr
en klappa um maga konum sínum, þá sótt-
isk þeim seint, ok varð þeim hann dýr-
keyptr.“
Atkvæðamestur gerist skrásetjarinn, þeg-
ar hann lýsir hugdirfð Þorgeirs, bls. 133:
„Sýndisk öllum mönnum, þeim er heyrðu
þessa tíðenda sögn, sjá atburðr undarligr
orðinn, at einn ungr maðr skyldi orðit hafa
at bana svá harðfengum heraðshöfðingja ok
svá miklum kappa sem Jöðurr var. En þó
var eigi undarligt, því at inn hæsti höfuð-
smiSr liajSi slcapat ok gefit í brjóst Þorgeiri
svá öruggt hjarta ok hart, at hann hrœddisk
ekki, ok hann var svá öruggr í öllum mann-
raunum sem it óarga dýr.“ I þessari tilvitn-
un má glöggt heyra, hvernig skrásetjarinn
grípur fram í fyrir sögunni eins og rödd frá
áheyrendabekkjum undir leiksýningu. Hon-
um hefur ekki þótt sagan taka nóg af skarið
um það, hver sá hlutur var, sem hjálpaði
Þorgeiri. ■— Bls. 128: „eigi var þat blóðfullt,
(hjarta Þorgeirs) svá at þat skylfi af hræzlu,
lieldr var þat hert af inum hæsta höfuð-
smið í öllum hvatleik." Bls. 208: „Almáttigr
er sá, sem svá snart hjarta ok óhrætt gaf í
brjóst Þorgeiri,“ o. frv. Bls. 210: „at þeir
klyfði hann til hjarta ok vildu sjá, hvílíkt
væri, svá hugprúðr sem hann var ...“
Með þeim viðbótum, sem nú var vitnað
til síðast, fremur skrásetjarinn að mínum
dómi grundvallarrask á sögunni. Til að
sanna mitt mál, verð ég að vitna til sögunn-
ar sjálfrar, þ. e. a. s. Þorgeirs, eins og við
kynnumst honum af viðbrögðum hans í sög-
unni. Að því loknu reyni ég að gera saman-
burð á þeim Þorgeiri, sem skrásetjarinn
smeygir inn í söguna, og hinum, sem þar
var fyrir.
2
Eins og áður er getið, álíta menn Fóst-
bræðra sögu í hópi elztu Islendingasagna.
Þykja brotalamir á gerð hennar, sem sýna,
að sagnaritunin hafði ekki náð fullkomnun.
Kaflana um Þormóð á Grænlandi telja menn
bezta. Þrátt fyrir það er sagan gædd mörg-
um þeim kostum, sem prýða fremstu sög-
urnar, ef frá eru skildar augljósar viðbætur:
höfundur er hlutlaus áhorfandi þeirra at-
burða, sem hann segir frá, hann ætlar sér
ekki að kenna neinum neitt, heldur aðeins
lýsa lífinu á eins raunsæjan hátt og frekast
var unnt.
Fóstbræðra saga er hvorki ættar- né hér-
aðasaga. Hún er í flokki þeirra sagna, sem
greina frá æviferli einstakra manna.
Söguna um Þorgeir semur höf. þannig,
að hann raðar saman smáþáttum, sem
samdir eru um víg hans, og myndar ein
aðför eða bardagi kjarnann í þeim öllum.
Það liggur næst mér að líkja hverri ein-
stakri frásögn við köngulóarvef, þar sem
spunnir eru þræðir úr öllum áttum að ein-
um þéttum hring. Aðeins á einum stað er
þungamiðjan önnur, eða þegar Þorgeir
bjargar þjófinum undan exi Illuga.
Mér þykir sennilegt, að ekki hafi varð-
26