Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Blaðsíða 37

ÞORGEIR HÁVARSSON
veitzt ýkja margt annað í munnlegri geymd
en stuttar sagnir um víg þessi, en þeirra
er getið í erfidrápu Þormóðar. Hefði höf.
þekkt fleiri sagnir um Þorgeir, væru þær
vafalaust í sögunni engu síður en sú um
þjófinn. Mér finnst þetta líklegt, því lang-
mestur hluti kaflanna, séu þeir skoðaðir
niður í kjölinn, eru samtöl og smáatriði,
sem fólk setur ekki á sig. Ef litið er á 3.
kaflann, þar sem segir frá fyrsta vígi Þor-
geirs, hefði vitneskjan um það, á þeim
tíma, þegar sagan er rituð, getað hljóðað
eitthvað á þessa leið: Sagt er, að Þorgeir
liafi farið frá Reykjahólum suður í Borgar-
fjörð að hefna föður síns. Kom hann seint
um kvöld að Skeljabrekku og vó Jöður í
bæjardyrum. Komst hann klaklaust undan
og heim að Hávarsstöðum og dvaldist þar
um nóttina. I bítið morguninn eftir hélt
hann aftur vestur að Breiðafirði.
í útgáfu fornritafélagsins er frásögn
þessi prentuð á sex síðum. Nákvæmlega
tveir þriðju hlutar hennar eru í beinni
ræðu: fyrst samtal Þorgeirs við húskarl á
Skeljabrekku, þá við Jöður, síðan samtal
húskarls og griðkonu á Hávarsstöðum við
Þórelfi og síðast viðræður þeirra mæðgina.
Einn þriðji hluti frásagnarinnar er lýsing
á ferð Þorgeirs suður í Borgarfjörð, veður-
lag og þess háttar, og var hann þar einn
til frásagnar, en maðurinn fámáll um sína
liagi, eftir sögunni að dæma. Þá er einnig
sagt frá því, hvernig hann vegur Jöður og
lýst í smáatriðum eins og þessu, bls. 130:
„hann hefir spjót í hægri hendi ok sneri
fram oddinum, en öxi í vinstri hendi“.
Svo aftur sé vikið að samtali fólks á Há-
varsstöðum, sem mjög er langt á mæli-
kvarða sögunnar, þá finnst mér fráleitt, að
nokkuð af því hafi komizt út til fólks og
til flutnings mann frá manni. Því, sem
kastað er fram á náttarþeli í skála á ein-
hverjum bæ, verður tæplega tekið sem
merkilegum tíðindum. Eða hví ætti Þórelf-
ur að hafa stungið því að griðkonum sín-
um daginn eftir, sem hún sagði við dreng-
inn um nóttina, og varla hefur Þorgeiri
þótt þetta samtal við móður sína svo mjög
frábrugðið öðrum, að hann legði á sig það
ómak að læra það utan bókar. Því vita
menn nokkurn tíma fyrirfram, hvað af öllu
því, sem þeir segja daglega, kann síðar að
þykja hlekkur í atburðarás lífs þeirra?
Sumir fræðimenn álíta, að fornsagna-
höfundar hafi unnið úr stuttum rituðum
heimildum um söguhetjur sínar. Hafi verið
um að ræða brot af þessu tæi, þykir mér
sennilegt, að þar hafi skráð verið það, sem
eftir stóð í munnlegri geymd um nafn-
kunna sögualdarmenn og skrásetjarar hafa
talið fót fyrir. Frásagnir þessar hafa því
líkzt þeim dröngum, sem eftir standa, þeg-
ar vindur og vatn hefur sópað burt ístöðu-
minni jarðlögum í kring.
Ekki þykir mér ósennilegt, að þannig sé
ástatt um munnmælin, þegar höf. Fóstbrs.
tekur að færa sögu Þorgeirs í letur. Má
raunar sjá þess víða dæmi í sögunni. Á
sjö stöðum er minnzt á herferðir þeirra
fóstbræðra á Ströndum, sem hljóta að hafa
verið mjög sögulegar, en höf. hefur þetta
eitt að segja; bls. 133: „Váru þeir Þor-
móðr inir beztu vinir, fengu sér einn ferju-
stút, ok réðusk til þess skips sjau menn
aðrir með þeim, létu reiða yfir um sumarit
í ýmsa staði ok váru miðlungi vinsælir."
Ég hneigist því að þeirri skoðun, að
Þorgeir í Fóstbræðra sögu sé saminn upp
úr fremur fábreyttum munnmælum, en höf.
hafi mótað úr þeim eins eðlilegan einstakl-
ing og honum var unnt. Vík ég nú nánar
að persónunni.
3
Þegar fornsagnahöfundar leiða einhverja
persónu til sögunnar, lýsa þeir henni í
höfuðdráttum, útliti, skapgerð og hvar hún
búi, einnig mjög oft, hvort hún sé vinsæl
27