Tímarit Máls og menningar - 01.03.1957, Síða 53

ÞOKGEIK HAVARSSON
Hvernig er nú umhorfs á fslandi um það
leyti, sem Þorgeir Hávarsson vex úr grasi?
Gert er ráð fyrir, að hann sé fæddur nálægt
995. Þessu svarar Bjöm Þorsteinsson, að
Jiví er snertir sjálft þjóðfélagið (ísl. þjóð-
veldið, bls. 114—115): „Um 1000 höfðu
þrjár til fjórar kynslóðir búið í landinu og
þjóðfélagið orðið allfast í sniði. Ólga vík-
ingaferðanna er að fjara út, ættarfjölskyld-
ur og stórbýli þeirra að skiptast upp, en
býlum bjargálna bænda fer fjölgandi. Slíkir
bændur eru friðsamir menn.“ — Um hina
siðfræðilegu hlið málsins farast Nordal
svo orð (ísl. menn. bls. 189): „Á hin forn-
germönsku hetjukvæði má líta sem undir-
stöðu norrænna siðferðishugsjóna á síðustu
öldum heiðninnar. Hvort sem þau hafa bor-
izt fyrr eða síðar til Norðurlanda, er það
ekki fyrr en með uppreisn og viðgangi ein-
staklingsins á vfkingaöld, að áhrif þeirra
geta notið sín að ráði og ný dæmi af sama
tagi farið að bætast við.“
í þessu menningarandrúmslofti elst Þor-
geir upp, í þjóðfélagi, sem er í rauninni
friðsamt, fjarri stórviðburðum sögunnar.
Og þá er komið að einum höfuðþættinum í
persónu hans, sem er uppeldið í föðurhús-
unum. Laxness virðist sníða það alveg eftir
vísu Egils: Það mælti mín móðir. Siðspeki
móður Þorgeirs og ráð eru það vegarnesti,
sem aldrei gengu til þurrðar, en olli honum
allt um það mörgum sárum vonbrigðum,
sem fengu þó aldrei hvikað honum frá
barnatrúnni.
Rek ég nú það, sem stendur í Gerplu um
uppeldi hans. Bls. 25—26: „Það kendi Þór-
elfur húsfreya syni sínum að málróf væri
ómaga aðal og þeirra kvenna er með húsum
gánga; orð kvað hún til allra hluta fánýt
nema þess lofs er byrjar konúngum, sverði
og orustu; hetja tekur lítt af um flesta
hluti, og fæst ekki af honum lof né last, og
ekki utan það orð sem hann er á hverri
stundu reiðubúinn að styðja með vopni: eru
eingi svör rétt uppi höfð í neinu máli utan
sannyrði sverða. Dugur manns í ófriði,
hreysti og slægviska, það er manngildi hans.
Hvort hann lifir leingur eða skemur, hvort
hann stendur eða fellur í orustu, aungu máli
skiftir það ef frægðarljóma ber á verk hans.
Það voru manngæði að vera jafnóhræddur
um líf sitt þótt við ofurefli væri að etja, eins
og þá er menn höggva máttarlítinn óvin sinn
óviðbúinn. Það var göfugmannlegt að þola
aungum manni frýu, efna hefnd fyrir hnekk,
kunna að gera sér vísa f jándur af vélöndum,
verða fyrri til höggs. Það mælti móðir hans
að góður dreingur skyldi vera þeim kon-
úngi tryggvastur er örlátastur var, fylgdi
slíkum konúngi gæfa, en þó skyldi þenna
svíkja í trygðum ef hann skyrti fé. Aldregi
skyldi góður dreingur láta þá skömm af sér
spyrjast að kjósa frið ef ófriður var í boði.
Það mælti og móðir hans að góður víkingur
þyrmdi aldregi konu né barni í hernaði. En
hver sá maður er fylgdi þessum heilræðum,
þá mundi uppi nafn hans með þjóðum með-
an miðgarðsormur væri bundinn.“
Það verður hlutskipti Þorgeirs að halda
þessari siðfrœði til streitu og þar með að
sýna fram á haldgæði hennar eða haldleysi.
Leiðir hún til farsældar í mannlegu félagi?
Er hún það, sem ráða skal samskiptum
manna eða er hún spor, sem þegar hefur
verið stigið og er þar með úr sögunni?
Þessu á Þorgeir að svara. En er til nokkuð
annað? Því á Gerpla að svara.
Á þessari siðfræði matar nú Þórelfur son
sinn öllum stundum; bls. 11: „Þá er Hávar
bóndi var „úti að störfum, hlýddi Þorgeir
sonur hans kvæðum móður sinnar heima“.
— En á kvöldin tekur faðir hans við, bls.
11: „sagði hann syni sínum af því er hann
barðist einn við tólf berserki í Danaveldi“.
— Ekki gat því hjá því farið (bls. 12) að:
„Þorgeiri virtist snemma faðir sinn jafn-
brýna þeim görpum sem hæst bar í fræðum
móður hans.“ Og (bls. 10): „þó var honum
43