Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 15

KRISTINN E. ANDIíÉSSON
Ræða
flutt í veizlu til heiðurs Þórbergi Þórðarsyni á sjötugs afmœli hans 12. marz s.l.
Aþeim dögum sem Þórbergur
Þórðarson ólst upp var æskan
rómantísk og himindjúpin víð og blá.
Þá hlýddu menn kalli hjartans og
gáfu allt til að leita að einni perlu.
Þórbergur hefur í Islenzkum aðli
og Ofvitanum brugðið upp mynd af
þessari æsku, af draumsýn hennar og
hugarflugi, af heilabrotum um óleyst
viðfangsefni og um leyndardóma ó-
numdra heima. Og það er gaman í
dag, á sjötugs afmæli Þórbergs, að
líta yfir þessa rómantík og sjá hvern
ávöxt hún hefur borið. Því að hug-
sýnir og draumórar þeirrar æsku er
ísland veruleikans í dag, hið umbylta
ísland tuttugustu aldar; ísland nýrra
atvinnuhátta og félagssamtaka, nýrr-
ar tækni, menningar og listar, ísland
sem kveðið hefur sér hljóðs og tekið
sæti með öðrum þjóðum. Sjá hér það
unga ísland sem Þórbergur ber á
herðum sér sjötugur svo léttilega og
frjálslega. Að vísu ekki að öllu eftir
hans höfði né mótað þeim hugsjón-
um sem fyrir honum vaka. En einn af
byggingameisturunum er hann, einn
þeirra sem áttu frumlegastar hug-
myndir. Enginn var rómantískari í
hópi æskunnar, enginn átti ríkara
ímyndunarafl. Hann hefur spunnið
heilan þátt út af Elskunni sinni. En
hún var tálsýn, enda gekk hann fram
hjá bænum hennar. Það var önnur
sem átti hug hans og hefur alltaf átt.
Hann segir svo frá að „tvö skínandi
náttúruundur hafi lokkað sig að
heiman, úthafið himinblátt og frönsk
fiskiskip undir fannhvítum voðum.“
Það er líka blekking. Hann yfirgaf
Suðursveitina fögru af dýpri köllun
hjartans, af útþrá sinnar kynslóðar,
til að komast að skilningi á heimin-
um og sjálfum sér, til að geta komizt
í skóla, geta lært og öðlazt vizku. Þór-
bergur hefur ort róman út af Elskunni
sinni í Bergshúsi sem heillaði hann í
fjarska einn vetur og eina sumartíð,
en hann þegir um hina raunverulegu
dís hjarta síns, sem hann hefur unnað
til þessa dags og er hin nafnlausa höf-
uðpersóna í öllum bókum hans:
vizkudísin, perlan í Djúpinu. Hin
eina sanna rómantík Þórbergs er að
hann gaf allt til að leita þeirrar perlu.
Þórbergur settist á skólabekk, en
5