Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 16

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
varð fyrir vonbrigðum. Það var ekki
skólalærdómur eða þurr ítroðningur
sem hann var að sækjast eftir. Hann
var ekki að læra til að verða eitthvað,
eins og kallað er, kennari, prestur,
lögfræðingur. Slíkt var í augum hans
hégómi! Hann var að leita að sannri
vizku, nýjum skilningi á heiminum,
skilningi á tilveru mannsins, aukinni
dómgreind, meiri djúphyggju. Og
hann gerði uppreisn gegn skólanám-
inu og settist við fætur hinna æðri
meistara: vísindamanna, heimspek-
inga, dulspekinga, rithöfunda og
þjóðfélagsfræðinga, og hófst þar með
saga endurfæðinga Þórbergs eins og
hann hefur frá skýrt í króníku sinni.
Hin fyrsta var raunar ástin sem birti
honum heiminn í nýju ljósi og draum-
fögru gliti og flutti með sér ljóðið.
En næstu árin sökkti hann sér niður í
guðspeki, spíritisma, norræn fræði,
rit um sósíalisma, esperantó, heim-
speki og trúfræði, og við honum
blasti nýr og nýr heimur og æ víðari
útsýn um mannlífið á jörðinni, um
öldina sem við lifum á, strauma henn-
ar og stefnur, og inn í framtíðina.
Sérstaka stund lagði hann á að kynna
sér íslenzka tungu og íslenzk fræði,
hóf orðasöfnun úr alþýðumáli, lærði
fornkvæðin og Einar Benediktsson
utan að, lagði sig eftir hvers konar
þjóðsögum og safnaði nýjum sögum
og skrásetti. Hann unni vizkunni slík-
um hugástum, að hvert viðfangsefni
sem hann tók sér fyrir hendur vildi
liann brjóta til mergjar og skilja til
hlítar, og var helzt ekki í rónni nema
hann gæti sannreynt það sjálfur. Fyr-
ir leit sína að þekkingunni neitaði
hann sér um allt annað, og hann var
tvisvar að því kominn að gefast upp
og fyrirfara sér út úr örbirgð og von-
leysi. En lífsorkan, hið létta skap og
köllunin í brjósti bans bar sigur af
hólmi, og úr umkomuleysi sínu
spinnur hann síðar glitrandi skopsög-
ur.
Og hver eru svo laun þessa alls?
Launin eru bækur lians, verk sem
brutu ísa í þjóðlífi og bókmenntum
þessarar aldar og standa munu af sér
straum límans furðu lengi: I fyrsta
lagi Bréf til Láru ásamt Eldvígslunni,
síðar íslenzkur aðall og Ofvitinn, og
bær sem á eftir koma, Ævisaga Árne
Þórarinssonar og Sálmurinn um
blómið, og nú síðast bernskuminning-
ar úr Suðursveit. Launin eru að banr
varð rithöfundur sem hlustað var á
og fann hljómgrunn hjá alþýðu og
áorkað hefur flestum meira til að
vekja þjóðina og leiða hana í sann-
leika.
í vitund íslendinga er hann framar
öllu höfundur Bréfs til Láru. Sú bók
hans kom út 1924 og varð strax á
allra vörum, því að hún rótaði með
einstökum hætti upp í hugum manna,
vakti storm á móti sér og öldu sam-
úðar og hrifningar með sér, og var í
öllum skilningi uppreisnar eðlis, héll
fram skoðunum og sagði hluti sem
6