Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Page 77

ÞÁTTUR DRÓTTKVÆÐA í SÖGU H EIMSBÓKMENNTANNA
nokkurn tíma orðið sínum samtímamönnum. Hlutverk dróttkvæða var veru-
lega frábrugðið hlutverki bókmennta í venjulegri merkingu orðsins. Annars
vegar trúðu menn kvæðum betur en nokkurn tíma síðar, af því að vegna ófull-
kominnar höfundarmennsku gátu þau ekki haft inni að halda neitt nema raun-
verulegar staðreyndir, og upphugsanir í þeim hefðu aðeins verið lygi og ekk-
ert annað. Einmitt vegna þessa gátu kvæðin verið pólitísks efnis eða verzlunar-
legs, lögfræðileg heimild, sönnun og sýknun. Hins vegar voru í kveðskapnum
enn öflugar leifar af töfrahlutverki orðsins, þar sem kveðskapartegundirnar
er voru hentugastar til að kalla fram höfundarsjálfsvilund, áttu sér á þeim
tíma raunhæfan tilgang. Einmitt í slíkum kveðskapartegundum hlaut töfra-
hlutverk orðsins framar öðru að minna á tilveru sína.
Ekki er það tilviljun ein að eddukvæðin komu ekki inn á svið dróttkvæða-
skáldanna. Jafnvel þótt einhver þeirra hefðu verið höfundar eddukvæða sem
vér þekkjum, er sú mikilvæga staðreynd vafalaus að hefðin viðurkennir þau
ekki sem höfunda þeirra, það er að höfundarsjálfsvitund kemur ekki fram í
sambandi við eddukvæðin. Þetta er fullljóst. í eddukvæðum voru ekki, fremur
en í epískum kveðskap yfirleitt eða óbundnu máli, skilyrði til þess að formið
væri tiltölulega sjálfstætt né til þess að höfundarsjálfsvitund skapaðist um það.
Form þeirra var of einfalt til að menn fyndu nægilega til þess. Þessi kvæði
höfðu þýðingu vegna innihalds, vegna sammannlegrar merkingar efnisins, það
er vegna hins almenna og dæmigerða i þeim. Satt að segja hafa þau sennilega
verið talin vera sagnfræði. En í rauninni hafa sögulegir atburðir vafalaust
orðið fyrir verulegri umvinnslu í þeim. Með öðrum orðum: í þessum kvæðum
eru augljós drög til listrænnar upphugsunar, það er raunverulegrar bók-
menntasköpunar hvað efni snertir. Einmitt vegna þessa standa þau bókmennta-
smekk nútímans nær en dróttkvæðin, og einmitt af sömu ástæðu var ekki unnt
að viðurkenna höfund þeirra. í rauninni var það svo að hefðin viðurkenndi
aðeins höfund forms, ekki efnis. Viðurkenning á höfundi efnis varð ekki til
fyrr en löngu seinna. í forníslenzkum bókmenntum á hún sér yfirleitt hvergi
stað.
Einkenni dróttkvæða geta komið fram í fornum persónulegum kveðskap
bæði annarra þjóða og einkum i persónulegri ljóðagerð fyrir ritöld, ef slíkur
kveðskapur varðveittist. Aftur á móti er sannleikurinn sá að alls staðar hefur
mjög lítið varðveitzt af slíkum kveðskap, en þó líklega hvergi eins vel og á
íslandi.
Helzto pínkenni dróttkvæða koma fram í elztu persónulegum kvæðum írsk-
67