Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Blaðsíða 87

LJOÐBOND OG STEMMUR
En þótt til væri nokkuð af fögrum
kvæðum ort undir fornum rímnahátt-
um þyrfti það ekki að sanna að lögin
við þau, stemmurnar, væru þeim
samboðin, það væri þó dólítið dular-
fullt ef annar þáttur samverkandi afla
í menningu þjóðarinnar væri þroska-
vænlegur, fagur og bætandi, en hinn
eymdinni ofurseldur og iðkendum
sínum til niðurdreps. Um ljóðagerð-
ina fornu orkar ekki tvímælis, upp úr
þeim akri bragliða og stuðla hefur
sprottið skrautið okkar: Lilja Ás-
gríms munks, Aldarháttur Hallgríms
Péturssonar, Hulduljóð Jónasar og
Bæn eftir vissan lestur eftir Matthías,
svo nefnd séu sýnishorn, og hefur
bókmenntastarfsemi þessi runnið
fram eins og lind í sambandi við forn-
an grunn og síbreytt umhverfi, því
þrátt fyrir margar aldir einangrunar,
einokunar og fátæktar hefur ísland
aldrei hrokkið úr bókmenntatengsl-
um við nálæg lönd, en fátæktin og
fjarlægðin hafa haldið hólmanum
hljóðfæralausum og án nótnasöngs að
mestu, og mátti það verða aðfluttum
lögum ærin hindrun og vörn við stæl-
ingunni.
Hér varð engin laghending flutt
nema með mannsröddinni einni. Yrði
til nýtt lag eða tilbrigði við gamalt
var það jafnaðarlega dauðanum
dæmt eða gleymskunni gefið fyrir þá
eina sök, að enginn kunni að bókfesta
það né taldi nokkrum til nytja þótt
hann kynni.
En gamli þráinn með rækt við forn-
ar minningar hélt við málinu, sem
nefnt hafði verið dönsk tunga, og eins
og áður er getið kann hann einnig að
hafa haldið við söngtegund hinna
norrænu þjóða, virðist mega ráða
það af tónbilum fundinna lúðra og
enn sunginna tvísöngs- og rímnalaga.
Þráinn sá hefur því sennilega var-
ið „hinn lítt logandi hörkveik“ fram
á þennan dag, hvort sem tónmenning
nútímans hefur það af nú og hér að
hvolfa yfir hann pottinum til þess að
létta öldungnum andlátið.
Spyrja mætti hvaða afleiðingar
fornsöngur þessi hefði þá sýnt og
segja, að hann mætti missa sig, ef
tregða yrði á sönnun menningar-
áhrifa hans.
Þar er ekki vonlaust að tónfræðing-
ar hefðu svör við þótt hér verði
handaskortur til varnar. En ekki er
víst að tónaspretta upp úr þeim jarð-
vegi þyrfti að verða foreldri sínu til
minnkunar ef nokkurrar ræktar nyti.
Ovenjulegar tónasamstæður og frá-
hrigðileg sönghugsun gætu orðið
næsta frjósamleg nú og síðar þótt
áður hafi verið svelt frá þroska og
setið fyrir ljósi. Má þar sem dæmi
minna á iðnfyrirtæki Skúla Magnús-
sonar. Þau gáfu lélega raun rekin eins
og þau voru af einokunarkaupmönn-
um, en nú er iðnaðurinn orðinn hald-
reipi þjóðfélagsins og mannflestur at-
vinnuvega. Gæti svo einnig orðið með
menningarverðmæti. Þeim er líka
77