Tímarit Máls og menningar - 01.04.1959, Síða 103

UMSAGNIR UM BÆKUR
A. S. Makarenko:
Vegurinn til líísins I—II
Jóhannes úr Kötlum þýddi.
Reykjavík, Heimskringla 1958.
ECAit ég hóf að lesa „Veginn til lífsins“,
hafði ég ekki alls fyrir löngu farið
gegnum annað rit úkraínsks höfundar,
„Hetjuraun" Ostrovskis, bókina um dáðir
þeirrar æsku sem fyrst allra gat borið heiti
sovét-æsku. Ég kemst varla hjá að geta
þessa hér, því að vart mun hægt að hugsa
sér ólíkara andrúmsloft en í þessum tveim
bókum — á flestan hátt — endaþótt báðar
fjalli. að mestu um sömu kynslóð í sama
landi, og báðar eigi það sameiginlegt að
vera persónuleg heimildarrit um byltingu og
eftirköst hennar. — Þar sem „Hetjuraun"
greinir frá fórn og sigri framsækinna afla,
sem að vísu gátu háð beinskeytt innbyrðis-
stríð, en voru þó í eðli sínu jákvæð hlið
byltingarinnar, þá sannar „Vegurinn til lífs-
ins“, að til var einnig í landinu annars kon-
ar æska — harla fyrirferðarmikil að hófða-
tölu — og bein andhverfa þeirrar sem Ost-
rovski segir frá. Það var sá heillum horfni
æskulýður, sem ýmist sakir aldurs eða upp-
runa varð að sannkölluðum vonarpening
og nánast hættulegu afli í þjóðfélaginu:
umkomulaus, rótslitin, jafnvel gjörspillt
æska, fákunnandi og harla skilningssljó á
það sem var að gerast. — Að líkum lætur,
að bók eins og „Vegurinn til lífsins“ hefði
aldrei verið skrifuð, ef alls ekki hefði verið
um slíka umkomuleysingja að ræða. Bók
um þann lýð hefði einnig orðið öðruvísi —
og sennilega mátt bera annað heiti — ef
ekki hefðu verið tiltækir á réttum stað og
stundu menn og mannvinir slíkir sem höf-
undur hennar; en af sjálfu leiðir jafnframt,
að fleiri ágætismenn en hann hafa lagt
hönd á plóg í sama ræktarreit árin eftir
byltinguna.
„Vegurinn til lífsins" er sem sagt bók
um skuggahliðar fyrstu sovétæskunnar, —
en þó einkum um hitt, hvernig þeim skugg-
um var útrýmt og vandamálin yfirunnin af
markvissum dugnaði, einbeitni og fórnar-
lund — og með ljósi aukinnar þekkingar til
handa þeim fáfróðustu og aumustu meðal
þeirra, sem erfa skyldu landið.
Það er meira en lítið ánægjulegt, að jafn
hreinskilin bók sem þessi skuli hafa verið
samin um eitt af mörgum vandamálum byrj-
unarára ráðstjórnarinnar; beimildarrit frá
fyrstu hendi um baráttu við eina þá hættu-
legustu meinsemd, er um getur í þjóðfélagi:
spillingu og eymd viss hluta æskunnar ■— og
að í ljós skuli m. a. koma á sannfærandi
liátt, að sú barátta var ekki með öllu laus
við innbyrðis átök þeirra sem leysa áttu
vandann. Hreinskilnin varðandi t. d. þetta
atriði, sem Makarenko er svo eiginleg, er
meðal stærstu kosta þessa ritverks; en þeir
eru svosem fleiri, og drep ég á nokkra
þeirra síðar.
Hér er ekki rúm til að rekja söguþráð
bókarinnar nema í megindráttum: Uppeld-
isfræðingnum Antoni Semjonóvitsj Maka-
renko er falið að grundvalla og sjá um
stofnun fyrir heimilislaus vandræðabörn —
og hann stendur uppi í byrjun bókar með
svo gott sem tvær hendur tómar. Honum er
lagt til afdankað heimili munaðarleysingja,
frá því fyrir byltingu; það er húsakostur-
inn. Með aðstoð tveggja kennara og roskins
bústjóra tekur hann við ábyrgðinni og upp-
eldisstarfinu. Honum eru í fyrstu sendir að-
eins sex vandræða-unglingar, en byrjunin er
nógu örðug þótt ekki séu þeir fleiri. —
Síðan spinnst sagan, ærið viðburðarík og
margbreytileg. Stig af stigi er komizt yfir
örðugustu hjalla í samskiptum æskufólks-
ins og uppalendanna innbyrðis. En afstað-
an til umhverfis og þjóðfélags er engu
minna vandamál. Einnig það leysist. Upp-
alandanum Makarenko virðist ekkert ómátt-
ugt í viðureign sinni við erfiðleikana —
93