Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Page 6

Tímarit Máls og menningar
mun aðeins standa skamma hríð, eins og marka má af ýmsum viðbrögðum
ungs fólks síðustu áratugina, þótt þau hafi verið barnaleg og stefnulítil.
Kenning Vésteins um að þessi barátta íslenskra sósíalista hafi einkennst af
einhverju alræðisviðhorfi, allt hafi verið ákveðið af einhverri kreddufastri
flokksklíku, er einnig markleysa. Vöxtur stjórnmálasamtaka íslenskra sósíalista
er aðeins einn þáttur í almennri hreyfingu meðal landsmanna allra, en leiðtogar
íslenskra sósíalista höfðu vit á því að taka forustu í þessari almennu hreyfingu,
vinna með öðrum á kreddulausan hátt, stefna að tilteknu markmiði, lífskjara-
byltingu á íslandi, og ná því marki. Sá árangur er forsenda þess að fslendingar
nái fullu sjálfstæði og geti stefnt að því marki að koma sjálfir á stjórnarfari
sem hafi háleitari markmið en einkaneysluna.
Alræðisviðhorf Vésteins valda því að hann býr sér til fáránlega kenningu
um sögu Máls og menningar. Hann segir um bókmenntafélagið: „Vöxtur
félagsins fyrsm árin var samofinn blómaskeiði Sósíalistaflokksins. En samtímis
takmarkar flokkurinn félagið: útfyrir hugmyndaheim hans verður ekki farið,
hvorki í útgáfu né starfsháttum.“ Þessi staðhæfing er kredda og í engum
tengslum við veruleikann. Það eina sem tengdi saman Mál og menningu og
Sósíalistaflokkinn var að sósíalistar höfðu forustu í báðum hreyfingunum, og
aðalleiðtogi Máls og menningar, Kristinn E. Andrésson, var um skeið einnig
forustumaður í Sósíalistaflokknum, m. a. þingmaður og ritstjóri Þjóðviljans.
En stofnun Rauðra penna og síðar Máls og menningar var áhrif af þeirri vakn-
ingu sem ég vék fyrr að og fylgdi í kjölfar fullveldisins. Hópur ungra mennta-
manna, rithöfunda og skálda, setti sér það mark að sanna, að íslendingar gætu
verið fullgildir þátttakendur í menningarbaráttu samtímans; íslensk menning
væri ekki neinn forngripur sem þyrfti að „vernda" og „varðveita" eins og þá
var ríkjandi skoðun, heldur ætti hún vaxtarþrek til jafns við aðra menningar-
hefð. Forustumaðurinn í þessum hópi var Kristinn E. Andrésson, í senn róman-
tísk eldsál og raunsæismaður, en fyrirmynd hans var Fjölnismenn, eins og hann
hefur sjálfur rakið. Hann tengdi saman menningarþorsta alþýðu og framtak
listamanna, breytti íslensku menningarlífi úr grunnri lænu í úthaf. Útgáfu-
bækur Máls og menningar voru ekki bundnar við hugmyndaheim Sósíalista-
flokksins, heldur heimsmenninguna, eins og hver maður sér sem lítur á útgáfu-
bækur félagsins á þeim árum þegar Kristinn hafði forustu. Kristinn E. Andrés-
son var svo einstakur maður að hann safnaði að sér öllum þeim menntamönn-
um íslenskum sem einhver dugur var í, og náði sú samstaða langt út fyrir
mörk sósíalista. Þessi hópur boðaði ekki aðeins kenningar, heldur sannaði þær
í verki. Það var þessi hópur sem myndaði jarðveg þess, að snillingurinn og
atorkumaðurinn Halldór Laxness varð einn fremsti höfundur gervallra heims-
bókmenntanna; það tókst að sanna í verki að íslensk menning var engin rom-
antísk endurminning forn, heldur lifandi og baráttuglöð nútíð. Kristinn E.
116