Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Side 21

Með barnsins trygga hjarta ...
Þótt Jóhannes úr Kötlum komi þannig fram í tveimur fyrsm Ijóðabók-
um sínum sem arfþegi íslenskrar ljóðhefðar og eldri skálda og formlegar
og hugmyndalegar nýjungar hans orki ekki sérlega frumlegar á nútíma
lesanda þegar jafnframt er litið til þeirra skálda, er fram höfðu komið
næstu árin á undan honum, birtir hann samt þegar í þessum bókum ýmis
höfundareinkenni, sem entust honum ævina út.
Af formlegum einkennum virðist mér bera hæst þann óm af strengleik
þjóðvísna, er sum ljóð hans geyma, en minni þjóðsagna og þjóðvísna svo
og form þeirra notaði hann í kvæðum sínum á öllum skeiðum höfundar-
ferils síns og með æ meiri listrænni fullkomnun. Af hugmyndalegum og
efnislegum einkennum nefni ég fremst náttúrukennd hans og djúpa lotn-
ingu fyrir öllu lífi sem, er á leið, var oft samslungin þeirri ríku trúartil-
finningu, er fyrstu bækurnar bera vitni um. Um þessi einkenni fyrstu bóka
sinna sagði Jóhannes sjálfur í merku viðtali við Einar Braga skáld í Birt-
ingi 1957:
— Móðir mín var einlæg trúkona og guð var sjálfsagður hátíðagestur
þarna í heiðinni, enda örðugt að aðgreina skáldagrillur og trúargrillur. Ég
reis þó snemma gegn biblíubókstaf og kreddum. Þegar ég var að alast upp
gekk ungmennafélagshreyfingin yfir landið og hafði mjög vekjandi áhrif á
hugi æskulýðsins. Hún var öllu líkari hlýjum hressandi vorblæ en snögg-
um gusti: rómantísk sveitalífsstefna, komin frá Norðurlöndum, með glað-
væra bjartsýni, trú á landið og félagslegar framfarir, gróandi þjóðlíf í skjóli
friðsællar náttúru. /------/ í fyrstu bókum mínum blandast þessvegna
náttúrudýrkun guðstrú og ungmennafélagsanda jafn eðlilega og efnasam-
böndin í loftinu sem við öndum að okkur.
Nú fór þó brátt önnur tíð í hönd og Jóhannes úr Kötlum daufheyrðist
sjaldan lengi við tímans kalli, heldur endurómaði list hans löngum þær
breytingar, sem viðhorf nýrra tíma höfðu í för með sér.
Þórbergur Þórðarson sendi frá sér Bréf til Láru 1924 þar sem hann með
skínandi rödd spámannsins dró fyrir dóm ríkjandi samfélagsöfl og fulltrúa
þeirra og boðaði mönnum jafnaðarmennsku og sósíalisma. Sama árið og
Alftimar kvaka kom út, 1929, sendi Halldór Laxness frá sér Alþýðubók-
ina, sem að því er tók til þjóðfélagsskoðana og umræðu um vandamál á
vettvangi dagsins var innblásin af sósíalískum og marxískum hugmyndum.
Þetta voru fyrstu teikn nýrra tíma í íslenskum bókmenntum, þess tíma-
131