Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Side 59

Popperismi og marxismi
höfum sett fram vísindalega tilgátu til skýringar á sársauka Nonna. Nú
rís upp efasemdamaður og segir að hann trúi því alls ekki að flísin valdi
sársaukanum, þ. e. hann vill ekki viðurkenna að það sé gild skýring á
sársaukanum að vísa á flísina. Við skulum vísa þessu til Poppers og láta
hann skera úr. Samkvæmt Popper er þá best að athuga hvort er hægt að
afsanna þá kenningu að flísar í tám valdi sársauka. Þá setjum við fram
setninguna: „Allar flísar í öllum tám valda sársauka.“ Þetta verður af-
sannað ef hægt er að benda á eina tá með flís í sem eigandi hennar finnur
ekki til sársauka. Nú skulum við segja að þetta gerist. Þar með er kenn-
ingin um flísar og sársauka dæmd ómerk samkvæmt popperisma. En er
þá skýring okkar á sársauka Nonna allsendis ógild? Er skýring sem byggir
á afsannaðri kenningu til nokkurs nýt? Varla getur það staðist. Sem sagt,
það gemr ekki staðist að það sé rétt skýring að flísin valdi sársaukanum
í tánni á Nonna. En nú hefur kenning Poppers leitt til niðurstöðu sem
mælir gegn heilbrigðri skynsemi. Að sjálfsögðu er það fáránlegt að halda
því fram að skýringin í tilviki Nonna sé röng vegna þess að ekki gerist
nákvæmlega sami hluturinn í öðrum tilvikum. Flísin getur valdið sárs-
auka í tilviki Nonna, þótt hún geri það ekki hjá einhverjum öðrum. Málið
er að sjálfsögðu það, að það var ekki tímabært að setja fram kenningu
sem prófanleg er með aðferð Poppers á grundvelli þeirrar grófu reynslu
sem við höfum af flísum og sársauka. Það geta verið aðrir hlutir að verki
heldur en vera flísarinnar í tánni. Til dæmis er hugsanlegt að einhver sé
tilfinningalaus í tánni og finni þess vegna ekki til neins sársauka. Eins
gemr það verið að í einhverju tilvikinu sé flísin svo lítil að ekkert finnist
fyrir henni. Þetta sýnir okkur að ótal lagfæringa er þörf á kenningunni
áður en hægt er að prófa hana með aðferð Poppers. Það sama má segja
um athugasemd Marx um stéttaandstæður og byltingahneigð. Það er ekki
einungis iðnvæðing og stéttaandstæður sem ráða því hvort bylting verður
eða ekki. Þar koma ótal aðrir hlutir til, en engu að síður er hægt að halda
því fram að iðnvæðing og mjög grímulaus kapítalismi sé meðal þeirra
þátta sem geta leitt til byltinga.
Aðrir hlutir (en þessar stéttalegu aðstæður) sem til þarf áður en bylting
megi verða eru til að mynda góð forysta og skipuleg baráttta og það sem
komið gemr í veg fyrir byltingu er meðal annars vel skipulögð andstaða
gegn henni o. s. frv. Ekkert af þessu sýnir þó að þjóðfélagslegar aðstæður
og efnahagskerfi skipti ekki meginmáli. Það er sem sagt eins með hinar
þjóðfélagslegu aðstæður og flísina, að það eitt dugir ekki til. Eins má
169