Tímarit Máls og menningar - 01.06.1978, Page 110

Óskar B. Bjarnason
Þekkingin, hugmyndir og skoðanir
Tilefni þess að ég skrifa þessar línur er
grein eftir Þorstein Vilhjálmsson í
Tímariti Máls og menningar, 3.-4. hefti
1977. Eg hef smndum verið að hugleiða
svipuð efni og þar eru rædd og skrifaði
reyndar einnig grein í þetta tímarit fyrir
nokkmm ámm (2. hefti 1971) þar sem
lítils háttar er fjallað um gmndvöll
náttúruvísinda. Grein Þ.V. er fróðleg og
kemur víða við, má segja að hann horfi
um heima alla. Og þar sem hann í grein
sinni hvemr til sem víðtækastrar um-
ræðu um þessi mál freistast ég til að
leggja orð í belg.
Það er sagt að hver maður hafi sína
heimspeki og sína lífsskoðun, hvort sem
honum er það ljóst eða ekki. Menn
spyrja sjálfa sig ósjálfrátt spurninga eins
og: Hvers vegna erm hér? Hver er til-
gangur lífsins, ef hann er nokkur? Er
líf eftir dauðann? Það er því augljóst
að líffræðin er sú fræðigrein sem hvað
mest áhrif getur haft á lífsskoðun
manna, og þar með stjórnmálaskoðanir
einnig, og jafnframt eðlilegt að hinar
ýmsu kenningar um uppruna og þróun
lífsins valdi deilum og verði mönnum
tilfinningamál. Gott dæmi um þetta er
einmitt þróunarkenning Darwins.
Charles Darwin fæddist 12. febrúar
árið 1809 og dó 19- apríl 1882. í nóv-
ember 1859 kom út bók hans: Um upp-
runa tegundanna. Sagt er að upplagið
hafi selst upp á einum degi (Ekki veit
ég hve stórt það hefur verið). Sjötta út-
gáfa kom 1872 og var það sú síðasta
sem Darwin gekk sjálíur frá.
Svo sem kunnugt er olli bók Darwins
byltingu í hugmyndum manna um lif-
andi náttúru. Kenning hans um þróun
náttúrunnar var studd sterkum rökum
og óhrekjanlegum dæmum. Segja má,
að þróunarkenning Darwins hafi af-
sannað tilveru guðs og þannig sprengt
grundvöll trúarbragðanna. Það var því
engin furða að hún fékk hatramma mót-
stöðu kierka og kirkjuvalds og raunar
allra opinberra yfirvalda. Að sjálfsögðu
leið langur tími áður en þróunarkenn-
ingin fengi aðgang að skólunum. Og
nærri hundrað árum eftir útkomu bókar
Darwins var kennari í Bandaríkjum
Norður-Ameríku rekinn frá störfum
fyrir að halda fram þróunarkenningunni.
Það hafa sjálfsagt þótt mikil tíðindi
og ótrúleg í fyrstu að jörðin með öllum
sínum tegundum lífvera hefði ekki orð-
ið til við guðlega sköpun og jafnvel
maðurinn ekki skapaður í mynd guðs,
heldur var hann eitt af dýrum merkur-
innar, hafði þróast frá einhverri apa-
tegund á meir en milljón árum.
Það var þó ljóst að sköpunarsaga
biblíunnar fékk engan veginn staðist —
ekki einu sinni sem líkingamál, því að
tegundirnar höfðu ekki verið skapaðar
eins og þær líta út nú á dögum, heldur
orðið til við breytingar og þróun lífsins
220