Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Blaðsíða 20

Tímarit Máls og menningar
„bjarga komandi kynslóðum frá svipu styrjalda", svipu sem „hefur tvívegis á
einni mannsævi fært mannkyni ólýsanlegar hörmungar“. Sáttmáli sem átti að
endurreisa trú okkar á grundvallarmannréttindi, „á vernd og sjálfsvirðingu
hvers einstaklings“.
Sex vikum seinna var kjarnorkusprengjum varpað á Hirósima og Nagasakí!
Viðbrögðin voru undarlega lágvær, jafnvel sljó. Þetta á sér ýmsar skýringar.
Styrjöldin hafði geysað á öllum vígstöðvum i fimm ár og haft sljóvgandi áhrif á
okkur öll. Léttirinn yfir þvi að henni væri lokið var mikill, meiri en svo að
efasemdir kæmust að. Henni lauk með algerum ósigri árásarríkjanna. Það voru
Bandaríkjamenn, bandamenn okkar, hin mikla fyrirmynd, sem höfðu stigið
þetta sögulega skref. Hvað hefði gerst ef Hitlers-Þýskaland hefði unnið kapp-
hlaupið um kjarnorkusprengjuna? Það var ekki fyrr en seinna, þegar nákvæmari
frásagnir bárust um áhrif þessara kjarnorkuárása, að efasemdir létu á sér kræla.
Hugsanlegar afleiðingar þessa hræðilega upphafs kjarnorkualdar fóru að verða
okkur ljósar í öllum sínum hryllingi.
Var það í raun og veru nauðsynlegt að prófa þessa sprengju á mannabyggð
svona alveg í stríðslok? Eftir skilyrðislausa uppgjöf Þjóðverja í april 1945 höfðu
Japanir allan heiminn á móti sér. Var það rétt að japanska stjórnin hafi þá þegar
verið farin að leita fyrir sér um friðarsamninga með hjálp milligöngumanna?
Hvers vegna var nauðsynlegt að sprengja Nagasakí 3 dögum eftir að áhrif
kjarnorkusprengjunnar á Hírósíma höfðu gert allan heiminn agndofa? Var það
vegna þess að herstjórn Bandaríkjamanna vildi prófa bæði úransprengjuna yfir
Hírósíma og plútónsprengjuna yfir Nagasakí til að geta borið áhrif þeirra
saman? Eða var það til að sýna og sanna Sovétríkjunum að Bandaríkin væru
voldugasta stórveldið? Við fáum aldrei svar við þessum og þvílíkum spurning-
um. En sá hreinskilni maður Truman forseti hélt því fram til dauðadags að það
hefði verið nauðsynlegt að grípa til kjarnorkusprengjunnar til að binda endi á
stríðið og bjarga mannslífum. Og jafnvel árið 1978 lýsti McGeorge Bundy,
þekktur frjálslyndur stjórnmálamaður, svipaðri skoðun sinni. Hann sagði:
Bandaríkjamenn beittu þessu vopni tvisvar til að binda endi á stórstyrjöld
sem aðrir áttu upptök að. Sú ákvörðun verður umdeild um alla framtíð og
ég ætla ekki að eyða tímanum í að endurtaka þau rök sem til hennar lágu.
Mér finnast þau sannfærandi. En . . . hvort sem ákvörðunin var rétt eða
röng þegar hún var tekin hefur hún haft mikil og jákvæð áhrif á þeim
þrjátíu og þremur árum sem síðan eru liðin. Við vitum nú og höfum
vitað frá fyrsta andartaki hvílíkan eyðingarmátt sprenging jafnvel ófull-
kominnar kjarnorkusprengju getur haft á þéttbýli.3
266