Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Blaðsíða 104

Tímarit Máls og menningar
kveður á um efni sem engin leið er til að komast að áreiðanlegri eða algildri
niðurstöðu um. Matið á kenningunni er því algerlega háð persónu eða geðþótta
hvers og eins: ég get kosið að trúa kenningunni eða hafna henni, ef mér sýnist
svo, trú mín eða vantrú er mitt einkamál — og skoðanir íslendinga á hinni
kristnu kenningu eru sennilega jafn margar og þeir sjálfir. Það er því vonlaust
fyrirtæki að spyrja hvaða máli kristindómurinn skipti okkur íslendinga sem eina
heild, við vitum fyrirfram að það er ekki til neitt marktækt svar við henni.
Ég held að fólki sé mjög tamt að líta á málið eitthvað svipað þessu. Trúin er
þá skoðuð sem persónuleg afstaða til æðri máttarvalda eða til þeirra verðmæta
sem mestu máli skipta í lífinu — og hver og einn er talinn hafa sjálfsagðan rétt
til að hafa þá afstöðu í þessum efnum sem hann sjálfur kýs. í stjórnarskrá
íslenska ríkisins er trúfrelsi allra þegna þess viðurkennt og er þá átt við rétt þeirra
til að játa trú á guð með þeim hætti sem þeir sjálfir kjósa sér; í þessum ákvæðum
stjórnarskrárinnar virðist raunar ekki gert ráð fyrir eiginlegu trúleysi eða yfir-
lýstu guðleysi því að þar stendur orðrétt: „Landsmenn eiga rétt á að stofna félög
til að þjóna guði með þeim hætti sem best á við sannfæringu hvers eins; þó má
ekki kenna eða fremja neitt, sem er gagnstætt góðu siðferði og allsherjarreglu.“
Nú er stjórnarskráin e. t. v. engin sérstök heimild um það hvernig íslend-
ingar hugsa í raun; hún er að mestu fengin að láni frá öðrum þjóðum eða ríkjum
og er ekki sprottin af okkar eigin stjórnunarhefðum, enda höfum við kannski
ekki af miklu að státa í þeim efnum. I því efni sem hér um ræðir fer hún þó
trúlega nálægt mjög almennri afstöðu íslendinga: þeir trúa og vilja trúa hver
með sinum hætti á Guð eða önnur dulin öfl og vilja fá að rækta eða stunda trú
sína í friði. Meðvitað, yfirlýst guðleysi er líklega fremur sjaldgæft þó að það hafi
eflaust aukist á síðari tímum meðal landsmanna; allavega eru ekki mörg dæmi
þess að yfirlýstirguðleysingjar hafi risið upp og krafist réttar síns, enda erekki til
neinn skipulegur flokkur eða söfnuður slíkra manna mér vitanlega. Ég efast um
að fólk, sem kýs að vera ekki dregið í dilk með kristnum mönnum, myndi kjósa
að fylla slíkan flokk yfirlýstra guðleysingja.
Steinn Steinarr talaði um „húmanístíska heiðingja" og taldi íslendinga eins
og áður greinir frá fremur falla í þann flokk en flokk „kristinna manna“. í
hverju skyldi þessi „mannlegi heiðindómur“ okkar Islendinga vera fólginn og
hvaða máli skiptir hann okkur, ef fullyrðing Steins Steinars er á rökum reist?
Hér erum við komin að spurningum sem eru órofa tengdar fyrri spurningum
okkar um það hvað það merki að vera raunverulega kristinn og hvaða máli
kristin kenning skiptir okkur íslendinga — því að heiðindómur er sú trú eða
skoðun sem brýtur í bága við kristna trú, og heiðingjar þeir menn sem
350