Tímarit Máls og menningar - 01.10.1981, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar
alþjóðaöryggi og framfylgja stefnu sem byggði upp varanlegan frið með
alþjóðlegum samningum.“ I hinni heimskunnu bók sinni um afvopnun skrifar
Alva Myrdal í kaflanum „Saga glataðra tækifæra“ að þó að Sovétríkin hafi átt
sök á því í upphafi að hugmyndin um algert bann gegn kjarnorkuvopnum var
ekki borin upp hafi Bandaríkjamenn líka gerst sekir um alvarleg taktísk mistök.
Harry Truman setti hinn ólagna og ósveigjanlega Bernard Baruch til þess að
vinna að áætluninni og leggja hana fyrir kjarnorkumálanefndina.
Áætluninni var breytt í mikilvægum atriðum. M. a. áskildu Bandaríkjamenn
sér einkarétt til að eiga kjarnorkusprengjur þangað til alþjóðasamningur um
bann gegn slíkum vopnum tæki gildi. Ennfremur áskildu þeir sér rétt til að refsa
fyrir hugsanleg brot annarra ríkja „með viðeigandi viðurlögum“ (condign
punishment). Þetta atriði, að viðbættri tortryggni Sovétmanna í sambandi við
eftirlit með því að samningurinn yrði haldinn gerði það að verkum að Sovét-
ríkin voru mjög erfið i samningum á fyrstu viðkvæmu stigum umræðnanna. Til
öryggis sprengdu Bandaríkjamenn fjórðu atómsprengju sína yfir Bikini á
Kyrrahafi 1. júlí 1946, 17 dögum eftir að Baruch-áætlunin var lögð fram í
kjarnorkumálanefndinni. Aðeins örfáum dögum áður hafði Gromyko lagt fram
gagntillögu við Baruch-áætlunina fyrir hönd Sovétríkjanna. Gromyko-tillagan
var þess efnis að öll þau kjarnorkuvopn sem til væru skyldu eyðilögð og
jafnframt sett algert bann gegn frekari framleiðslu slíkra vopna. Bikini-til-
raunin virtist vera ögrandi svar gegn þessari tillögu — ögrun sem gerði kjarn-
orkumálanefndina nánast óstarfhæfa upp frá því. I september 1949 tilkynntu
Bandaríkjamenn að Sovétríkin hefðu sprengt fyrstu helsprengju sína. Banda-
rikjamenn hófu upp frá því fjöldaframleiðslu slíkra vopna. Kjarnorkuvopna-
kapphlaupið var orðin óafturkræf staðreynd.5
Vígbúnaðarkapphlaupið
Kjarnorkuvopnakapphlaup risaveldanna fer fram alls staðar, á landi, á — og í —
höfunum og i lofti. Sprengjurnar verða stærri og stærri, langt umfram það sem
menn geta gert sér i hugarlund. Bandaríkin sprengdu fyrstu vetnissprengju sína
1. nóvember 1952. Meðalvetnissprengja leysir úr læðingi orku sem samsvarar
milljónum tonna af TNT. Þetta eru megatonnsprengjur. Fyrsta bandaríska
vetnissprengjan var 15 megatonn. Hún var þvi að sprengjumætti á við 1.200
Hírósíma-sprengjur. Nokkrum mánuðum seinna, 12. ágúst 1953, sprengdu Sov-
étmenn sina fyrstu vetnissprengju. Hún var lika í megatonnaflokknum.
Strategísk kjarnorkusprengja (kjarnaoddur) upp á 25 megatonn er ekki óalgeng
268