Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Page 20

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Page 20
Tímarit Máls og menningar Um þýska nóbelsskáldið Thomas Mann hefur verið komist svo að orði að ævistarf hans hafi falist í sífelldri leit að frum-formum og frum-reglum lífsins, leit að hinu tímalausa „skema“ sem mannlífið virðist hafa tilhneigingu til þess að mótast eftir.2 Þetta viðhorf mætti allt eins nefna leit að hinu varanlega í tilvist mannsins, leit um leið að þeim þáttum og innviðum mannlífsins sem kalla mætti ekta og sanna. Hin stöðuga návist spurningarinnar um manninn í verkum Halldórs Laxness vekur þann grun að ummælin um Thomas Mann gætu farið hans verkum allt eins vel. Bókmenntafræðinga sem kannað hafa verk Halldórs Laxness greinir ekki á um samspil hins sérstæða og hins algilda í verkum hans. Þannig segir Peter Hallberg: „íslenzkt fiskiþorp eða íslenzkur bóndabær endurspeglar heiminn".3 En um leið og hið sérstæða endurspeglar hið algilda er skáldverkið komið inn á landareign spurningarinnar um hið varanlega í tilvist mannsins. Því er það áreiðanlega ekki að óyfirveguðu máli sem þýski bókmenntafræðingurinn Wil- helm Friese segir: „í verkum Laxness er frá upphafi fjallað um hinar ævafornu og þó síungu spurningar: hver er maðurinn, hver er tilgangur tilvistar hans.“4 En þegar stórt er spurt verður ekki alltaf mikið um svör, enda er það ekki ætlun rithöfunda eins og Halldórs Laxness að nota verk sín sem farveg ákveðins boðskapar í þrengri merkingu þess orðs. Nær væri að líta svo á að þeir ætluðu skáldskapnum sjálfum sem slíkum að ljúka upp svörum og að þau blundi i mannlífinu sjálfu. Þess vegna getur séra Jón prímus fundið lífi sínu öruggt skjól í sköpunarverkinu sjálfu og sagt: „Eg tek það gilt.“5 Að hans skilningi þarf maðurinn ekki að bíða eftir boðskap utan úr geimnum eins og Godman Sýngmann gerir, heldur er lausnin fólgin í og búandi í sjálfu sköpunarverkinu, tilverunni sjálfri, því er tal hans um liljur vallarins eins og viðlag allt verkið út í gegn. En hins vegar þarf skáldskapinn til þess að opna sköpunarverkið, ljúka upp hinum leysandi svörum, og því segir séra Jón prímus einnig þetta: „Sá sem ekki lifir í skáldskap lifir ekki af hér á jörðinni“.6 Og hér minnir hann óneitan- lega á Ólaf Kárason þótt áratugir skilji þessi verk að. Ólafur segir: „Skáldskap- urinn er endurlausnari okkar allra“ (II, 199); oftar en einu sinni endurtekur Ólafur þessa setningu. Skv. þessu viðhorfi hefur tilveran sjálf fólginn í sér lykilinn að sönnum skilningi á tilveru mannsins. Halldór Laxness hefur sett fram þá skoðun að heimur skáldsögunnar sé heill, óháður og sjálfbjarga.7 Skáldsagan lifi sínu eigin lífi, en hún sé ekki ævintýri, hún auki engu við hinn sögulega, lifaða raunveruleika lífsins. Þess vegna getur hann líka haldið því fram að skáldsagan sé í eðli sínu og hafi upphaflega verið eins konar kronika, frásögn af markverðum tíðindum eða 10
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.