Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Page 73

Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Page 73
Hugmyndafraði Alþýðubókarinnar bylúngarcldmóÖur og hinsvegaramerísk verkhygni. Stíll Leninismansersameining beggja þessara sjerkenna í flokks- og ríkisstarfi." (Jósef Stalin: Leninisminn. Fyrirlestrar haldnir við Swerdlow-háskólann í apríl 1924 (Akureyri 1930) bls. 109). 8 Á þessum árum álitu stalínistar aö sósíalisminn væri heimssýn, en sósíaldemókratar kváðu hann skoðun meðal annarra skoðana. 9 Um þetta efni skrifaði Þórbergur í Bréfi til Láru: „Enski rithöfundurinn og jafnaðarmaðurinn Walter Crane kemst heppilega að orði um iðkun andlegs lífs í núverandi þjóðskipulagi. Hann segir: „Að tala um listir og trúarbrögð, á meðan núverandi þjóðskipulag ríkir, — það er eins og þegar Neró lék á fiðlu, meðan Rómaborg var að brenna.““ og: „Aristóteles segir: „Manninum er fyrst og fremst nauðsynlegt að hafa lífsviðurværi og síðan að iðka dygðir.““ (Bre'f til Láru, 2. útg. Reykjavík 1925 bls. 173 og 172; þessi orð eru í kafla þeim sem var sérprentaður á vegum Bókmenntafélags jafnaðarmanna). 10 I doktorsritgerð sinni bendir Giinter Kötz á aö „Hugmyndin um skáldið sem sníkjudýr var ekki til [á íslandi] fyrir tíma Halldórs“ (Das Prvblem Dichter und Gesellschaft im Werke von Halldór Kiljan Laxness. Ein Beitrag zur modernen islandischen Literatur (Giessen 1966) bls. 43). Fleira fróðlegt stendur i ritgerð hans um stöðu höfundarins sem ég hef haft gagn af. 11 WayneC. Booth gerir í bók sinni The Rhetoric of Fiction (Chicago 1961) ágæt skil þeirri kreddu að höfundurinn megi ekki „grípa fram í“ i skáldsögu sinni (sbr. t.d. bls. 19—20). Halldór skrifar um „plúsex“ i Upphafimannúðarstefnu bls. 73; þess má geta að hann tekur þar einnig afstöðu gegn nýnatúralismanum (m.a. Salinger). Engu að siður eru andúðin á „plús ex“ og nýnatúralisminn greinar á sama meiði. 12 I bréfi til Jóns Helgasonar 13/10 1923 skv. Peter Hallberg: Den store vávaren. En studie i Laxness' ungdomsdiktning (Stockholm 1954) bls. 122. Halldór talar viða um þaö hve rithöf- undarstarfið krefst mikils, t.d. í Skeggraðurgegnum tíðina bls. 22 og 28. Stundum kemst hann svo að orði að efnið þröngvi sér upp á hann, neyði hann til að gera þvi skil i texta. 13 Þetta gildir um 1. útgáfuna, en orðinu „verslunarvald" hefur i siðari útgáfum sums staðar verið sleppt, sums staðar verið breytti „auðvald" (t.d. 183—4) (111,4. útg.), 196 (117), 225 (132), en stundum þó látið standa. I samanburði á 1. útgáfunni og þeirri 4. kemur fleira i ljós. Orðinu „upplýstur" er viða breytt í „menntaður" og í eitt sinn tekur orðið „samvinnustefna" upp á þvi að breytast i „sameignarstefna" (enda afstaðan til Framsóknar breytt). Ekki er rúm til að ræða muninn á útgáfunum frekar hér; þó skal nefnt að eitthvað er dregið úr ónotum i gyöinga, sem koma fyrir í 1. útgáfu, þótt væg séu. 14 I Skaldens hus bendir Hallberg á hinar andstæðu öfgar i afstöðu Halldórs til íslands og islendinga (bls. 120—1). Varðandi „ástarhatrið" er það að segja að það getur talist að nokkru fólgið í stéttarstöðu höfundar á þvi timabili sem hér ræðir um. Torben Kragh Grodal ræðir m.a. um sadomasókisma þar sem hann lýsir tvibentri stöðu rithöfundarins i greininni „Konjunktur, klasse og intim fallit i Herman Bangs STUK“ i Jargen Holmgaard (ritstj.): Analyser af danske romaner 1 (Kobenhavn 1977). Ég hef notað mér nokkrar hugmyndir úr þessari snjöllu grein. 15 Hallberg bendirá i Skaldenshus (bls. 198) að skoða megi afstöðuna milli Amaldsog Sölku sem táknmynd hinnar nýju afstöðu skáldsins til íslands. 63
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.