Tímarit Máls og menningar - 01.03.1982, Side 100

Tímarit Máls og menningar
Enn og aftur er það gagnkvæmt og víxlverkandi ferli sem að minnsta kosti
tveir aðilar taka þátt í, og það verður ekki skýrt sem einföld birtingarmynd
illviljaðrar hugmyndafræði. Og ég held að þér hafið fallið í aðra og alvarlegri
gryfju: skoðun yðar er rökleysa.
Þér teljið að vegna þess að hinn vestræni heimur sé frjáls, þá hljóti hann af
peim sökum að vera friðsamari og oddvitar hans hafi það eitt í huga með
athöfnum sínum að verjast. Þetta er villandi niðurstaða og úr lausu lofti gripin.
Sumar af fyrstu tilraunum í átt til lýðræðis voru gerðar í hjarta heimsvelda:
aþensku borgríkin, fulltrúaræðið í Róm. Og ég hlýt sem breskur þegn að rifja
upp fyrir yður nýlegra dæmi. Umtalsverð rýmkun varð á kosningarétti í Bret-
landi á 19- öld, að því viðbættu að tryggt var prent-, mál-, trú- og félagafrelsi og
réttur verkalýðssamtaka. Það var notalegt að búa í þessu landi, einkum fyrir
menntamenn, og þeir sem hröktust undan harðstjórn í ríkjum meginlandsins
völdu þaðæinna helst að samastað. Það var á Breska safninu (eins og þér munið)
sem einn þessara útlaga vann að Auðmagninu. En alla þessa öld var Bretland
heimsveldi á útþensluskeiði, önnum kafið við að tryggja vald sitt á Indlandi og
í Suðaustur-Asíu og við að hrifsa til sín næstum helming Afríku.
Blómstrandi heimsveldi getur ef til vill „leyft sér“ svigrúm fyrir lýðréttindi í
háborg sinni og horft í gegnum fingur við eigin þegna um •skoðanaágreining.
Ég dreg ekki úr mikilvægi þessa innra frjálsræðis né fleygi því frá mér sem
„innantómu“: fyrir því var barist af mikilli atorku, það varið af þrautseigju og er
okkur enn fyrirmynd. Breskir þegnar gátu jafnvel andæft stöðugum heims-
veldisskærum þjóðar sinnar; og enda þótt þessi mótmæli hefðu lítil áhrif drógu
þau eitthvað úr kúgun og arðráni (t.d. á Indlandi) og festu í sessi lög heims-
veldisins.
Það sem ég vildi sagt hafa er að heimsvaldastefna eða hernaðarstefna getur
þrifist vel við hlið lýðræðis; og það í hamingjusamri sambúð. Ég er eindreginn
fylgismaður vestrænna réttinda og lýðfrelsis. En þar með er ekkert sagt um
hernaðarlega eða jafnvel heimsvaldasinnaða tilburði. Þegar kemur að spurn-
ingunni um vígreifar eða friðsamlegar tilhneigingar er það allt annað mál og
krefst þess að teknir séu til athugunar aðrir efnisþættir og annarri greiningar-
aðferð sé beitt.
Við í vestrænni friðarhreyfingu erum nú að reyna að ná til ykkar og vara ykkur
við því sem leiðir af þessari grundvallarvillu. Að íhuguðu máli teljum við að því
fari fjarri að vestræn, og þó einkum bandarísk, hernaðarstefna miðist við
varnaraðgerðir. Svo er hvorki í E1 Salvador né við Persaflóa, og því síður ber hin
90