Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Page 58

En Steinunn er ekki væmin: Hún verst
viðkvæmni söguefnisins með íróníu og
vitsmunum, og minnir að því leyti á þann
Flaubert sem skrifaði um ástamál frú Bov-
ary forðum daga. Áhugi hennar á ritferlinu
sjálfu og mörgum lögum þess kemur skýrt
fram í síðustu bók hennar, Síðasta orðinu.
Hún er samfelld paródía á þá bók sem þjóð-
in skrifar sjálf, eftirmælin. Og um leið
kannski hugleiðing um endalok ritmennsk-
unnar, slit allra forma.
Mörg önnur verk mætti nefna eftir höf-
unda sem hafa haslað sér völl á síðustu
fimmtán árum. En hér var öðru fremur ætl-
unin að leiða hugann að nokkrum dráttum
í sagnalist okkar sem sýna lífsmagn frá-
sagnarinnar og möguleika. Eins og áður er
hægt að greina á milli munnlegrar og skrif-
legrar hefðar og flokka höfunda eftir því.
En við sjáum líka dæmi um frjóa víxlverk-
an: Einar Kárason sver sig í ætt munnlegra
sagnamanna, hann er meira að segja farinn
að segja þjóðinni hálflognar sögur í útvarp-
ið, en samt hefðu verk hans aldrei orðið
svona án módernista einsog Guðbergs
Bergssonar. Gyrðir Elíasson er ritmálsmað-
ur og snýr við hverju orði þegar hann semur
verk sín, en þykist samt vera að segja sögur
og nálgast talmálið æ meir.
Önnur gjá sem höfundamir eru líka
stundum að reyna að brúa er bilið milli
persónusköpunar og fléttu sem svo mjög
hefur sett svip sinn á skáldsagnagerð 20.
aldar. Alvöru höfundar vildu lýsa persón-
um, kanna sálarlífið alveg fram í upplausn
sjálfsins. Fléttan, hin meginstoð allrar frá-
sagnar, vareftirlátin afþreyingarhöfundunt,
reyfara- og ástarsagnaframleiðendum, ef til
vill vegna þess að menn trúðu því að ekki
væri hægt að taka sér neitt vitrænt fyrir
hendur í þessari skelfilegu veröld. En það
liggur eitthvað „samt“ í eðli allrar skáld-
sagnagerðar, hún er þrjóskuleg tilraun til að
láta einsog lífið hafi merkingu, og drepa
tittlinga til lesandans um leið. Þess vegna
hefur verið athyglisvert að sjá að sú grein
módemismans sem öðru fremur leikur sér
að fléttunni, nefna má menn einsog Borges,
Calvino og nú síðast Paul Auster, hefur
verið eftirspurð að undanfömu. Hér er líka
kostur á örlátri víxlverkan, og íslensk
skáldsagnagerð hefur tvímælalaust gott af
meiri glímu við fléttuna.
Að öllu samanlögðu sýnist mér að þeir
sem fást við bókmenntir nú þurfi ekki að
láta togstreitu módernisma og hefðar ríða
sér á slig. Þvert á móti gefst kostur á frjóum
átökum við andstæður munnlegrar og skrif-
legrar frásagnarhefðar, persónusköpunar
og fléttu, hugmyndafræði og veruleika. I
þeim átökum getur það tekist í stöku verki
að fortjald fjölmiðlanna rifnar og glittir í
upphaf allrar frásögu, fund sjálfs og veru-
leika. Jafnvel þótt sá fundur muni héðan í
frá ekki komast undan veruleikasýn fjöl-
miðlanna, einsog Afríkufari vor í upphafi
þessarar sögu mátti reyna á eyðilegum mel
í Súdan. Við stöndum öll andspænis sömu
myndum, en með því að segja frá íklæðum
við reynslu hins einstaka orðum. Frásögnin
lifir á þessari hluttekningu, í báðum merk-
ingum orðsins.
Nýlega tók höfundur þátt í svolitlu samsæti á
sænskum lýðháskóla. með skáldum og gagnrýn-
endum. og skyldi ræða ..stöðu skáldsögunnar á
Norðurlöndum á vorum dögum". Ofanskráðar
minnisgreinar voru teknar saman af því tilefni.
56
TMM 1991:3