Tímarit Máls og menningar - 01.09.1991, Side 84

náinn vinur Nowys, er lýsing á Kafka. Án
þessarar vitneskju væri þessi sögupersóna
einhver sú ómerkilegasta í samanlagðri
sögu bókmenntanna. Garta er sagður vera
„heilagur maður okkar tíma“, en þess er
nánast ekkert getið í hverju heilagleiki hans
felst, nema ef vera skyldi að stöku sinnum,
þegar á móti blæs í ástarmáiunum, leitar
Nowy-Brod ráða hjá vini sínum sem erekki
til neins því hann, heilagan manninn, skort-
ir gersamlega reynslu á því sviði.
Hvílik dásemdarþverstæða: Hugmyndir
manna um Kafka og örlög verka hans eru
sprottin af þessari kjánalegu skáldsögu, af
þessari leiðindaskruddu, af þessum upp-
spuna í skrípalegu skáldsögulíki, sem
stangast algerlega á við fagurfræðina í list
Kafka.
2
Nokkarar tilvitnanir í skáldsöguna:
Garta . . . var heilagur maður okkar tíma,
sannheilagur maður. Yfirburðir hans fólust
meðal annars í því hvað hann var sjálfstæð-
ur, frjáls og guðdómlega skynsamur
frammi fyrir goðsögnum hvers konar, enda
þótt innst inni væri hann bundinn þeim
sterkum böndum. . . . Hann þráði hinn
algera hreinleika, annað komst ekki að í
huga hans ...
Orðin heilagur maður, guðdómlegur, goð-
sagnir, hreinleiki, eru ekki notuð hér sem
mælskubrögð, heldur á að taka þau bókstaf-
lega:
Hann var hvað hljóðastur allra þeirra spek-
inga og spámanna sem hafa verið uppi...
Ef til viil skorti hann sjálfstraustið eitt til að
verða leiðtogi mannkynsins! Nei, hann var
enginn leiðtogi, hann talaði hvorki til fólks-
ins né til lærisveina sinna eins og aðrir
andlegir leiðtogar mannanna. Hann var
þögull; var það sökum þess að hann hafði
komist nær því að leysa gátuna miklu?
Hann setti markið eflaust hærra en Búdda
hafði gert, því ef honum hefði tekist ætlun-
arverk sitt hefði það staðiö að eilífu.
Og enn:
Allir upphafsmenn trúarbragða voru fullir
sjálfstrausts; þó dró einn þeirra, hver veit
nema hann sé einlægastur þeirra, Lao Tse,
sig inn í skuggann af þeirri hreyfingu sem
hann kom af stað. Eflaust hefur Garta farið
eins að.
Garta er kynntur til sögunnar sem maður
sem fæst við ritstörf. Nowy
hafði tekið að sér að framfylgja þeim
ákvæðum í erfðaskrá Garta sem lutu að
verkum hans. Garta hafði beðið hann um
það, en með því einkennilega skilyrði að
hann myndi eyðileggja allt . . . [Nowy]
grunaði hvers vegna hann bað um þetta
síðastnefnda. Garta var ekki að boða ný
trúarbrögð, hann vildi lifa ísinni eigin trú.
Hann gerði eina úrslitatilraun. Þar sem hon-
um tókst það ekki, urðu verk hans (vesælar
tröppur sem hann gat notað til að klifra til
hæða) einskisverð íhans augum.
En Nowy-Brod vildi ekki láta að vilja vinar
síns vegna þess, að hans sögn, að „enda þótt
verk Garta væru uppköst ein, færa þau
mönnunum sem ráfa um í villu og svima,
vonameista um hina æðri og alltumlykjandi
gæsku sem þeir leita.“
Já, allt er eins og vera ber.
82
TMM 1991:3